Nikol Paşinyan liderliğindeki Erivan idaresinde milliyetçi retoriğin ve saldırganlığın arttığı bir devirde Azerbaycan-Ermenistan cephesinde en önemli krizlerden biri patlak verdi. İşte Dağlık Karabağ problemi nedir, nasıl başladı, niçin yıllardır çözülemedi ve artık niçin yine alevlendi sorularının karşılığı:
KARABAĞ FİŞEĞİNİ STALİN ATEŞLEDİ
Karabağ sorunu 1921 yılında devrin Sovyetler Birliği başkanı Josef Stalin tarafından ateşlendi. Gaddarlığının yanı sıra insan psikolojisinin sarrafı olarak da anılan Stalin, yapısı ve gelenekleri prestijiyle merkez Moskova idaresine itaatkar olmayan Kafkaslardaki Azerbaycan ile Ermenistan’ı ‘böl ve yönet’ taktiğiyle dizginleme yolunu seçti. Sovyet Politbüro kararıyla Azerbaycan toprakları içinde Ermeni yüklü Karabağ Otonom Bölgesi oluşturuldu. Ermenistan içinde ise Azerbaycan Türkü yüklü, Türkiye sonundaki Nahçivan Otonom Bölgesi duyuru edildi. Stalin’in planına nazaran komünizm ideolojisini hayata geçirme konusunda istekli olmayan iki Kafkas halkı, milliyetçilik üzerinden hareket edilerek dize getirilecekti. Plan bu formda Sovyetler Birliği dikişlerinin çatırdamaya başladığı 1988 yılına kadar sürdü.
SOVYETLER BİRLİĞİ DAĞILINCA…
Karabağ Ermenileri, Sovyetler Birliği içinde birinci milliyetçi isyanı çıkartan etnik küme sayılıyor. 20 Şubat 1988 tarihinde ise hiçbir yasal desteği olmayan Karabağ Ermenileri Ulusal Kongresi Azerbaycan’dan ayrılarak Ermenistan’a bağlanma kararı aldı. Buna karşılık Azerbaycan, özerk Karabağ yönetimini lağvederek otonom bölgeyi direkt Bakü’ye bağlama kararı aldı. Karabağ bölgesinin başlattığı çok milliyetçilik tıpkı yıl Ermenistan ile Azerbaycan’a da yayıldı. İki ülkede etnik azınlıklara yönelik karşılıklı akınlar yaşandı.
1992’DE SAVAŞ PATLAK VERDİ
Ermenistan ile Azerbaycan 1991’de SSCB’den ayrıldıklarını duyuru etti. Çabucak sonra da 1992 yılında birinci Karabağ savaşı patlak verdi. 1 Ocak 1992 tarihinde yeni Azerbaycan idaresi Karabağ’da yasal nizamın sağlanması için bölgeye askeri birlikler gönderdi. 5 gün süren birinci çatışmaların akabinde Karabağ Ermenileri 6 Ocak 1992 tarihinde bağımsızlık duyuru ettiklerini duyurdu. Bu bağımsızlık duyurusu hiçbir ülke tarafından tanınmadığı üzere günümüzde Ermenistan’ın kendisi tarafından bile kabul edilmiş değil. 1992 yılı mart ayında ise büyük savaş başladı.
ERMENİSTAN BÖLGEYİ İŞGAL ETTİ
Ermenistan ve Rusya’nın Karabağ Ermenilerine yaptığı silah ve asker dayanağıyla Azerbaycan kaybeden taraf oldu. Bu birinci büyük savaşın sonunda yalnızca Karabağ değil, Şuşa ile Laçin kasabaları da Ermenilerin eline geçti. Birinci savaşı sona erdiren ve ateşkes mutabakatının yapıldığı 5 Mayıs 1994 tarihinde Azerbaycan, Karabağ’ın yanı sıra etrafındaki 5 etraf ili de kaybetmiş oldu. Günümüzde Karabağ etrafında birinci 1992 savaşı öncesinde 1.5 milyon Azerbaycan Türkü’nün yaşadığı 7 reyon da Ermeni işgali altında bulunuyor. Bunlar Laçin, Kubatlı, Kelbecer, Ağdam, Fuzuli, Cebrail ve Zengilen.
30 YIL SONRA NE OLDU?
Karabağ ihtilafı için Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı AGİT çatısı altında Rusya, ABD ve Fransa eş başkanlığında Minsk Kümesi kuruldu. Geride bıraktığımız 28 yılda ihtilafın barışçıl yoldan tahlili için Minsk Kümesi hiçbir ilerleme kaydedebilmiş değil. Pekala 30 yıl sonra ne oldu da bölge yeniden alevlendi? Bunda sokak şovlarının akabinde Ermenistan’da iktidara gelen Nikol Paşinyan’ın milliyetçi ideolojilerinin tesiri büyük. Ermenistan Başbakanı’nın geçen şubat ayında “Karabağ ezelden Ermeni toprağı. Azerbaycan’a teslim edilmesi kelam konusu olamaz” demesi siyasi diyalogu tıkayan son damla oldu. 12 Temmuz’da Ermeni kuvvetleri Azerbaycan hududundaki petrol ve doğalgaz boru sınırlarının geçtiği Tovuz bölgesini bombaladı. ABD, Rusya, Türkiye ve öbür batılı ülkelerin ortaya girmesiyle Ermenistan’ın yeni devirdeki provokasyonu ateşkes duyuru edilmesiyle durduruldu. Lakin pazar sabahı ekonomik kriz, yoksulluk ve korona salgınıyla gayret eden Paşinyan idaresi, Azerbaycan’a tekrar ateş açarak bir defa daha sıcak çatışmayı tetikledi. Ve yeni sıcak kriz, ülkenin bir numaralı gündem konusu oldu.
REAKSIYONLAR
KREMLİN SÖZCÜSÜ: ATEŞKES DUYURU EDİN
Rusya üst idaresinden ihtilafla ilgili birinci resmi açıklama yapıldı. Gidişatı son derece tehlikeli bulan Kremlin’den, “Askeri faaliyetlere vakit geçirmeden, derhal son verilerek taraflar masaya oturmalı” açıklaması geldi. Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, “İhtilaf bölgesinde tüm askeri faaliyetlere vakit geçirmeden, derhal son verilerek taraflar masaya oturmalı” dedi.
‘ANKARA İLE MOSKOVA TEMASTA’
Peskov, “Silahların konuşmaya başladığı birinci dakikalardan itibaren biz taraflarla daima temas halindeyiz. Dışişleri Bakanı Lavrov, Bakü ve Erivan ile görüşmeler yaptı. Ayrıyeten Ermeni tarafının inisiyatifiyle Paşinyan ile Putin ortasında telefon görüşmesi gerçekleşti. Birinci maksat silahların susması olmalı” tabirini tekrarladı. Peskov ayrıyeten Moskova ile Ankara ortasında iki ülke dışişleri bakanları kanalıyla Karabağ konusunda daima görüş alışverişinde bulunulduğunu da ekledi. (Nerdun HACIOĞLU)
PEKİN’DEN İTİDAL DAVETI
Çin, Ermeni güçlerin Azerbaycan sivil yerleşim ünitelerine ateş açması üzerine çıkan hudut tansiyonuyla ilgili taraflara itidal daveti yaptı. Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Vang Vınbin, başşehir Pekin’de düzenlediği olağan basın toplantısında, bölgede barış ve istikrarı sürdürmenin tüm tarafların çıkarına olduğunu belirtti. Vang, “Umarız tüm ilgili taraflar itidal ve ihtiyatı koruma eder, farklılık ve çelişkilerini siyasi diyalog yoluyla çözmek için tansiyonu azaltmaya yönelik tedbirleri alır” sözünü kullandı.
TAHRAN’DAN AÇIKLAMA
İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Said Hatibzade, bölgenin daha fazla şiddeti kaldıramayacağını belirterek, Azerbaycan ile Ermenistan’a “ateşkes” daveti yaptı.
BM GÜVENLİK KURULU TOPLANIYOR
Azerbaycan-Ermenistan çatışmalarının bugünkü Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu (BMGK) toplantısında Avrupalı üyelerin talebiyle gündeme alınması bekleniyor. Hususun görüşülmesi talebi Almanya ve Fransa’dan gelirken, Belçika, İngiltere ve Estonya da buna dayanak verdi. (Razi CANİKLİGİL / WASHINGTON)
TÜRKİYE DIŞINDA UÇUŞLAR DURDURULDU
Bölgede tansiyonun tırmanmaya devam etmesi üzerine Azerbaycan başşehri Bakü’deki havalimanının ikinci bir emre kadar süreksiz olarak kapatıldığı duyuruldu. Bakü’den Türkiye dışındaki yurt dışına tüm sivil uçak seferleri askıya alınmış oldu.
{sitename}
