“Saat 8.00 demek, yatma vakti demek. Gerçi bir işim olmadığı için bana her saat yatma vakti. Olağanüstü bir şey bu.”
Sabah 8, Şanghay için günün en hareketli saatlerinden biri. Binlerce ofis çalışanı ellerinde çantaları ve kahveleriyle, metro çizgilerini doldurup işe gidiyor. Ancak Insider’a bunları söyleyen Zhiyuan Zhang onlardan biri değil. 27 yaşındaki Zhiyuan, o saatlerde yatmaya gidiyor.
Üstelik yalnızca o da değil. Çin’de 20’li yaşlardaki gençler ortasında son aylarda süratle yaygınlaşmakta olan bir trend sayesinde, mesai saatlerinde yatanların sayısı günden güne artıyor. Hatta bu trendin bir ismi bile var: Türkçeye “yatış” olarak çevirebileceğimiz tangping.
Kısa müddette epey tanınan hale gelen yatış hareketi, Çin’in “neijuan” (karışıklık) olarak isimlendirilen kültürüne bir reaksiyon olarak doğdu. Neijuan daima rekabet etmeyi gerektiren fakat bu rekabetin sonunda herkesin kaybettiği bir hayat biçimi olarak tanımlanıyor.
Fotoğraf: Weibo
BU FOTOĞRAF SEMBOL HALİNE GELDİ
Geçtiğimiz günlerde Çin toplumsal medya sitelerinde viral olan bir fotoğraf neijuan’ın adeta özeti oldu. Fotoğrafta, ülkenin itibarlı üniversitelerinden birinde öğrenci olduğu öğrenilen bir genç, bir yandan bisikletiyle yolda giderken bir yandan da gidonunun üzerine açtığı dizüstü bilgisayarında çalışmaya çalışıyordu. Başarılı olma baskısı, gençlere yolda geçen birkaç dakikanın bile boşa gittiğini hissettirdiğinden, bu türlü imgeler Çin’de çok sıra dışı değil.
Neijuan kültürünün en değerli ögelerinden birini “9-9-6” olarak özetlenen çalışma modeli oluşturuyor. “Haftada 6 gün sabah 9-akşam 9” manasına gelen 9-9-6, bilhassa teknoloji kesiminde çok yaygın ve e-ticaret sitesi Alibaba’nın kurucusu Jack Ma üzere güçlü Çinliler tarafından sık sık övülüyor. (Ma, bir röportajında 72 saatlik haftayı bir lütuf olarak nitelendirmişti.)
BİR ÇALIŞAN ÖLDÜ, BİR ÇALIŞAN İNTİHAR ETTİ
Her ne kadar Çin kanunları günlük mesaiyi 8 saatle sınırlamış olsa da uzun saatler çalışmaya devam etmek, Çin’de patronların çalışanlarından beklediği bir davranış. Maddelerin çok sıkı uygulanmaması da çok çalışma yüzünden masalarında ölen, depresyon ve çok yorgunluk meseleleriyle yaşayan Çinlilerin sayısının günden güne artmasına yol açıyor.
Örneğin bu yıl başlarında e-ticaret şirketi Pinduoduo’nun iki çalışanının çok çalışmaktan dolayı hayatını kaybetmesi hayli ses getirdi. Çalışanlardan bir tanesi sabahın 1.30’unda ofiste yere yığılıp can verdi. Ondan iki hafta sonra ise bir diğer çalışan intihar etti. Bu yaşananlar üzerine üçüncü bir çalışan da ülkede viral olan bir görüntü yayınlayarak şirketin kendilerinden günde en az 12 saat çalışmalarını beklediğini anlattı.
DİYOJEN’E ATIFLA MANİFESTOSU DA VAR
Bütün bunlar olurken tangping kavramı, Nisan ayında Tieba isimli forum sitesinde bir kullanıcının yazdığı bir yazıda ortaya çıktı. Kullanıcı yazıda iki yıldır işsiz olduğunu belirtiyor, yılda yalnızca birkaç ay çalışarak nasıl zahmetsiz ve masrafsız bir hayat yaşadığını anlatıyordu.
Fıçıda yaşamasıyla ünlü Yunan filozofu Diyojen’e atıfla, “Yatmak benim için sofistçe bir hareket” diyen kullanıcı birebir vakitte gün ortasında perdeleri kapatıp yatmakta olduğu bir fotoğrafını da paylaşmıştı.
Kısa müddet içinde “Yatış Manifestosu” olarak toplumsal medyada yayılan yazıda yatmanın hem fizikî hem de metaforik bir manası olduğuna dikkat çekilerek şöyle deniyordu: “İnsanın öznelliği yüceltmek topraklarımızda hiçbir vakit bir ideolojik trend olmadığından, bunu ben yaratacağım. Yatmak benim için akil insan hareketidir. Beşerler yalnızca yatarak her şeyin ölçeği haline gelebilir.”
KISA MÜDDETTE BİNLERCE BİREYE ULAŞTI
Yazının paylaşılmasından sonraki birkaç hafta içinde Çin’in Facebook’u olarak anılan toplumsal medya sitesi Douban’da açılan tangping kümesinin üye sayısı 9 bini geçti. Küme üyeleri kendilerine yatışçılar diyorlar ve sere serpe uzanan kedilerin ve fokların fotoğraflarını paylaşıyorlardı.
Hareket popülerlik kazandıkça reaksiyon çekmeye de başladı. Bilhassa Çin devlet medyasında tangping’e dair olumsuz haberler öne çıktı. Nanfang Daily gazetesi ideolojiyi “utanç verici” olarak nitelendiriyor, Küresel Times gazetesi ise aşağılamayla karışık “ciddi bir ideoloji değil” yorumunu yapıyordu. Komünist Gençlik Birliği de bir açıklama yaparak pandemide ön saflarda çalışan genç sıhhat çalışanlarının “asla yatmayı seçmediklerini” bildirdi.
Akabinde engelleme atakları devreye girdi. Yatış Manifestosu’nun özgün metni Tieba’dan kaldırıldı, metni paylaşan öteki hesaplardan da içerik silindi. Forum sayfaları kapatıldı, kümeler da silindi.
“NASIL EN UYGUN FORMDA YATABİLECEĞİMİZİ DÜŞÜNÜYORUZ”
Kimileri tangping gençliğini, ABD’de 1950’lerde epeyce yaygın olan Beat nesli ile kıyaslıyor. Kimileri ise bu gençlerin kendilerini tüketim toplumunun ideolojisinden özgürleştirdiğini ya da şiddet içermeyen bir direnişe imza attığını söylüyor. Hareketi destekleyenler bunun bitmek tükenmek bilmeyen bir hırs ve gayret dalgası karşısında direniş olduğunu, eleştirenler ise yenilgiyi kabul etmek manasına geldiğini belirtiyor.
Çin hükümeti çok çalışmayı takviyeler pozisyonunu hala sürdürüyor ve mutluluğun yolunun çalışmaktan geçtiğini savunuyor. Devlet Lideri Şi Cinping’in 2018’de çalışkanlığı “en onurlu, en soylu, en büyük ve en hoş erdem” diye tanımladığı ve “Bence milyonlarca sıradan Çinliden büyüğü yok. Tıpkı vakitte mutluluğa çok çalışmakla ulaşıldığına inanıyorum” dediği konuşma hala akıllarda.
Uzmanlar ise yatış hareketinin Çin’in gitgide değerlenen ve rekabetçi hale gelen kentlerinde, sabit gelirle çalışan orta sınıfların yaşadığı hayal kırıklığından kaynaklandığında hemfikir. Hatta bu hayal kırıklığından doğan “Pepe the Frog” ve “BoJack Horseman” ile sembolize edilen Sang kültürü de 4-5 yıldır Çin kamuoyunda sık sık tartışılıyor.
Çin haber sitesi CGTN’ye konuşan Tsinghua Üniversitesi’nden sosyoloji profesörü Yan Fei, “Orta sınıflar için orta sınıf kalıp çocuklarının da tıpkı düzeyde kalmasını hatta daha iyi duruma gelmesini sağlamak değerli bir mesele” dedi. Washington Post’a konuşan Boston Üniversitesi siyaset bilimi kısmından doktora öğrencisi Yicheng Wang ise, “İnsanlar toplumsal olarak yükselemeyeceklerinin farkındalar. Olumsuz bir kabul hali var. ‘Benim hayatım bu türlü, daima de bu türlü olacak’ diye düşünüyorlar” sözlerini kullandı.
Analistler tangping’in Çin iktisadının devamlılığını sağlayan iki davranış olan çalışmak ve tüketmenin reddi manasına geldiğini de belirtiyor. Örneğin geçtiğimiz günlerde Çin’de ailelerin üçüncü çocuğu yapmasına müsaade çıkınca bir yatışçı, “Onlar bizi üremeye zorlarken, biz hepimiz nasıl en iyi halde yatabileceğimizi düşünüyoruz” yorumunu yaptı.
Hong Kong Politeknik Üniversitesi’nden antropolog Yang Zhan de Washington Post’a, “İnsanlar kendini geliştirme telaffuzuyla ikna olmuştu. Daha iyi bir gelecek umuduyla şimdiki hayatlarını askıya almaya gönüllüydüler. Bu iyimserlik duygusu kayboluyor gibi” diye konuştu.
HERKESİN ‘YATIŞ’I YORUMLAYIŞI FARKLI
Herkesin tangping’i kendine nazaran. Evlenmeyi ve çocuk sahibi olmayı, mesken ya da otomobil almayı reddedenler kadar, fazla uzun müddet çalışmaya karşı çıkanlar hatta hiç çalışmayanlar da var.
Örneğin daha evvel sinema sanayisinde çalışmakta olan Wuxi sakini 28 yaşındaki Daisy Zhang, Washington Post’a, bir gününü “Evde kalıp uyuyorum ve televizyon dizileri seyrediyorum. Bazen dışarı çıkıp yürüyüşler yapıyorum. Kitaplar okuyorum ve bol bol düşünüyorum” diye anlattı.
AİLESİNİN PARASIYLA VE GÜNLÜK İŞLERLE GEÇİNİYOR
Insider’a konuşan Zhiyuan Zhang yatış hareketine isteyerek girmediğini fakat kendisine yönelik beklentilere karşı gösterdiği direnç sonucu bir noktada ideolojinin en ateşli savunucularından biri haline geldiğini söyledi.
Zhiyuan, “Şanghay’a dört yıl evvel kesin olarak taşındım. O vakitten bu yana 2000’den fazla iş başvurusu yaptım, yüzlerce görüşmeye girdim. İkinci yılın sonunda bir muhasebe şirketinde iş buldum fakat dört ayın sonunda istifa ettim. O hayat usulü bana nazaran değildi” diye konuştu.
Zhiyuan, memlekette küçük esnaf olan ailesinin bu karar nedeniyle büyük bir hayal kırıklığına uğradığını da anlattı. Çünkü genç adam ülkenin en iyi dokuz yüksek eğitim kurumundan biri olan Jiao Tong Üniversitesi’nden mezun olmuştu ve kendisinden çok şey bekleniyordu.
Lakin Zhiyuan’ı yatış hareketine iten de tam olarak üniversitede yaşadıkları oldu. “Fuerdai” (Çin argosunda ikinci kuşak zengin) arkadaşlarının kimileri üniversiteden mezun olur olmaz, ailelerinin kontakları sayesinde birkaç hafta içinde iş bulmuşlardı. Kimileri da aile servetleri sayesinde kısa müddette kendi işlerini kurmuşlardı. “İş adamlarının oğulları ve devlet memurlarının kızları yarışa benden bir-iki çeşit önde başladı. Bence benim gibilerin yarışı kaybetmeleri kaçınılmaz” diyen Zhiyuan, bu noktada “Neden uğraşayım ki?” diye düşünmeye başladığını anlattı.
Zhiyuan bugün ailesinden aldığı aylık 5000 yuanlık (6600-7000 TL civarı) harçlıkla geçiniyor. Ailesi kirasını da ödüyor. Ortada bu harçlığa dayanak olmak için konutunun yakınlarındaki marketlerde birkaç aylığına yarı vakitli işler bulan Zhiyuan, birden fazla vakit gecelerini bilgisayar oyunlarıyla, gündüzlerini ise uyuyarak geçiriyor.
ÇALIŞALIM LAKİN İNSANCA ÇALIŞALIM DİYEN DE VAR
Tangping’i çalışmak lakin gönlünce çalışmak olarak algılayanlar da yok değil. Örneğin Şanghay’da yaşayan dizayncı ve dijital sanatçı Yubo Li, Insider’a, “Tangping, bütün gün sırt üstü yatmak ve işsiz gezmek demek değil” dedi. Kendini zorlamadan günde 4-5 saat çalışarak geçinebileceği kadar para kazandığını söyleyen Li, “Sırf şirket merdivenlerini tırmanacağım diye ölene kadar çalışma fikrine karşı çıkıyorum” diye konuştu. Li şöyle devam etti:
“Bir kurumsal şirkette çalışsam daha fazla para kazanıp daha iyi bir konutta yaşayacağımı ve daha lezzetli yemekler yiyeceğimi ben de biliyorum elbette. Lakin o vakit günde üç saat uyumam gerekecek ve hayatın tadını çıkarmak için vaktim kalmayacak. Şu an makarnalarımın tadı üzücü değil, yatağım da gereğince yumuşak. Daha fazla çabalamak için sebep görmüyorum.”
KALKMAK İÇİN YATMAK İSTEYENLER DE ÇOK
Bir de tangping’i süreksiz bir hal olarak tanımlayanlar var. Yatışçıların birçoğu için yatmak kalıcı bir ideolojiden çok bir mola. Örneğin Douban’da “yattıktan sonra ayağa kalkmak” ideolojisini destekleyen birçok küme ortaya çıktı.
Daisy Zhang medya kesimine girmek istediğini ve özgeçmişini şimdiden yollamaya başladığını belirterek, “Birçok insan 9-9-6 ziyadesiyle yorucu olduğu için yatmak istiyor. Ben de çok etkin olmasam da biraz yazıp tarafımı çizmeye çalışıyor, bu ortada da iş görüşmeleri yapıyorum. Hiçbir şey yapmamaktan iyidir” dedi.
Yatış hareketinin pes etmek ya da toplumdan elini ayağını çekmek manasına gelmediğini vurgulayan Daisy, “Daha fazla toplumdan taleplerimizin sözüyle ilgili bir hareket. Sistemlerin daha iyi olmasını ve çalışanların daha fazla korunmasını istiyoruz” dedi.
Yeniden Insider’a konuşan, Shihui Lin de bu kümede olanlardan. 25 yaşındaki Lin, bankadaki işinden bir ay evvel istifa etti zira “patlamanın hududuna gelmişti”. Yine ayağa kalkmadan evvel bir müddet yatmak istediğini söyleyen Lin, “Aklımı kaybediyorum sandım. Büyük bir proje için beş gün uykusuz kaldıktan sonra, ‘Şimdi bırakmazsam kendimi öldüreceğim’ diye düşündüm” dedi. 9-9-6 işlerin bir noktada 7/24’e dönüştüğünü de belirten Lin, bir sonraki işinde dinlenebileceği vakte sahip olmak karşılığında daha az kazanmaya razı olduğunu da kelamlarına ekledi.
“YA ZENGİNLER YATAR, YA DA EZİKLER”
Birtakım gençler ise yatışçıların orta sınıf rahatlığı içinde olduğunu ve belirli bir gelir düzeyinin üstünde olmadan bu türlü bir ömür stilinin mümkün olamayacağını belirtiyor.
Örneğin hukuk bölümünde çalışan 27 yaşındaki Yixiang Zhou, “Yatış fikri bana gülünç geliyor. Benim yatmaya hakkım yok zira anne-babam yaşlanıyor. Bir gün çalışamayacak hale gelecekler. O vakit onlara kim bakacak? Ben gençliğimi çarçur edersem onların masraflarını, sıhhat harcamalarını kim karşılayacak?” dedi.
21 yaşındaki üniversite öğrencisi Li-li Fang ise yatış hareketinin şımarıklık olduğunu belirterek, “Bence iki cins insan yatabilir: Ya buna yetecek parası olanlar ya da ölene kadar yoksul kalmayı kabul eden ezikler. Tembelliğinizi toplumsal normlara karşı çıkıyormuş da çok şanlı bir şey yapıyormuş üzere satmaya çalışmayın. Kendinize bir iş bulun, ailenizin birikimini yemeyi bırakın, yararlı olun” diye konuştu.
Zhiyuan Zhang ise her türlü baskıya karşın yatışa devam edeceklerden. Zhiyuan, “Ben yatıyorum zira bu yazgımda var. Beşerler ezik olduğumu düşünüyorlarsa da varsın düşünsünler” dedi.
Hürriyet
