Tunus’ta bir seyyar satıcının içinde bulunduğu toplumsal şartları protesto etmek için kendisini yakmasıyla fitilini ateşlediği Arap Baharı, bölgenin yazgısını geri dönülemez biçimde değiştirdi.
Tunus’ta başlayan ihtilaller çok kısa müddet içinde Mısır, Libya, Yemen, Suriye, Bahreyn’e uzanan geniş bir coğrafyaya yayıldı – İhtilallerin uğradığı ülkelerin büyük çoğunluğu kısa vakitte, iç savaş, dış müdahale, darbe, karşı ihtilal ve idarelerin daha ağır baskısına şahit oldu – Bölgedeki başka ülkeler ortadan geçen yıllara karşın Arap Baharı’nın artçı tesirleriyle benzeri taleplerle kitlesel şovlara sahne olmaya devam etti
Beyrut Amerikan Üniversitesi’nden Makram Rabah: – “Devrimler vakit alır. Arap Baharı hala devam ediyor. Bunu birden fazla biçimde bölgedeki protesto dalgasıyla yaşıyoruz”
Long Island Üniversitesi’nden Dalya Fehmi: – “Arap Baharı, demokrasi ve istikrarı madalyonun iki başka yüzü üzere göründüğü algısını kırarak, otoriterlik ve çok otoriterliğin, sonunda daha da ağır bir istikrarsızlığa yol açacağını anlamamızı sağladı”
“Arap Baharı” ismi verilen sürecin birinci kıvılcımı bundan 10 yıl evvel Tunus’ta parladı. Tunus kırsalındaki Sidi Buzid kentinde seyyar satıcılık yapan Muhammed Buazizi, 17 Aralık 2010’da polis karşısında gördüğü makûs muameleye dayanamayarak belediye binası önünde kendisini ateşe verdi. Kelam konusu olay ülkesinde bir kıvılcım tesiri yarattı ve kitleleri “ekmek, onur ve özgürlük” talepleriyle sokağa döktü.
Polisin sert müdahalesi karşısında şovlar süratle Tunus içindeki kentlere yayıldı ve kısa müddette ülke genelinde yüz binler meydanlara indi. Tunus’u 24 yıldır adeta bir polis devleti biçiminde yöneten Zeynel Abidin bin Ali’nin 14 Ocak 2011’de yakın ailesini de yanına alarak ülkeden kaçmak zorunda kaldı ve böylelikle Arap Baharı’nın birinci ihtilali gerçekleşmiş oldu.
ŞOVLAR SÜRATLE YAYILDI
Arap Baharı’nın ikinci durağı Mısır’da 25 Ocak 2011’de başlayan halk hareketleri, 3 hafta üzere kısa bir müddette 30 yıllık Hüsnü Mübarek iktidarının sonunu getirdi. İsmi pek çok yolsuzluğa bulaşan Mübarek, 11 Şubat 2011’de vazifesini bırakmak zorunda kaldı.
Yemen’de ise 1978’den beri ülkeyi yöneten Ali Abdullah Salih’e karşı 27 Ocak 2011’de başlayan halk ayaklanması, Salih’in vazifeden çekilerek yerine yardımcısı Abdurabbu Mansur Hadi’nin geçmesi ve akabinde Hadi’nin 21 Şubat 2012’de tek aday olarak girdiği seçimlerde ülkenin yeni Cumhurbaşkanı seçilmesiyle sonuçlandı.
Körfez ülkeleri ortasında idarenin Sünni fakat halkın birçoklarının Şii olduğu ve monarşiyle yönetilen Bahreyn’de, 14 Şubat 2011’de patlak veren idare tersi ayaklanmalar, hükümetin sert müdahalesiyle karşılaştı. Göstericilere yönelik şiddetli müdahalelerde meyyit ve yaralı sayısı ile tutuklamalar artarken şovlara iştirak da katlanarak sürdü. Bahreyn idaresi tüm uğraşına karşın şovları bastıramayınca Körfez İşbirliği Kurulu (KİK), 14 Mart 2011’de bu ülkedeki şovlara ortak askeri güçle müdahale etti. Böylelikle Bahreyn’deki şovlar bastırıldı.
Libya’da 42 yıl boyunca iktidarını koruyan Muammer Kaddafi’ye karşı başlatılan şovlara, idarenin yanıtı sert oldu. Şovların 17 Şubat 2011’de silahlı uğraşa, sonrasında iç savaşa dönüşmesinin akabinde NATO, Libya’ya
müdahale etti. Arap Baharı isimli sürecin hafızalarda iz bırakan en kıymetli sahnelerinden biri de devrik önder Kaddafi’nin 20 Ekim 2011’de Sirte’de öldürüldüğü anlara ait manzaralar oldu.
Suriye’nin Dera kentinde 15 Mart 2011’de başlayan barışçıl protestolar daha sonraki süreçte Beşşar Esed rejiminin kanlı müdahalesiyle yerini yıllardır süren iç savaşa bıraktı.
İç savaşta şu ana kadar büyük çoğunluğu rejim ve rejime dayanak veren güçler tarafından düzenlenen ataklarda olmak üzere yüz binlerce kişi katledilirken, milyonlarca Suriyeli meskenini kaybederek ya ülke içinde yerinden oldu ya da bölge ülkelerinde sığınmacı durumuna düştü.
Fas ve Ürdün üzere parlamenter monarşiler ise bu sırada yaptıkları anayasal ıslahatlarla şov dalgasını kısmen atlatmayı başardı.
Bu kadar kısa müddet zarfında bu kadar geniş bir coğrafyada yaşanan ani değişim dalgası, üstün güçler ve bölgesel aktörler başta olmak üzere bölgedeki tüm oyuncuları yeni bir denklem içinde tutum almaya itti.
“BAHAR KIŞA DÖNDÜ”
Suriye’de başlayan halk ayaklanmasının dış müdahalelerin yaşandığı uzun ve kanlı bir iç savaşa dönüşmesi ve Mısır’da demokratik yollarla misyona gelen idarenin 2013 yazında askeri darbeyle devrilerek Abdulfettah es-Sisi liderliğindeki cunta idaresinin ülkede uyguladığı baskılar, “Arap Baharı kışa döndü” yorumlarının sıkça lisanlandırılmasına yol açtı.
Libya ve Yemen’in de birebir biçimde iç savaşın ve dış müdahalenin yaşandığı ülkeler olarak öne çıkmasıyla, bu kıymetlendirme daha da pekişti.
Arap Baharı isimli sürecin yol açtığı protesto dalgasını, halka sunduğu refah ve mali imkanları çoğaltarak ötelemeye çalışan Körfez monarşileri, ihtilallerle sahneye çıkan aktörleri kendisi için bir tehdit olarak gördü.
Körfez’deki petrol zengini monarşiler, ihtilallerin iktidara getirdiği ya da koalisyon ortağı yaptığı İhvan yanlısı hareketleri, ulusal güvenlik tehdidi kabul etti ve karşı ihtilaller için ağır ve maliyetli bir gayret içine girdi.
Ortadan geçen 10 yıl içinde Arap Baharı’nın beşiği ve kalesi niteliğindeki Tunus, Arap dünyasının şahsî hak ve hürriyetlere en geniş alan tanıyan bir anayasayı kabul etmeyi başardı. Tunus, yaşadığı sosyoekonomik problemlerin derinleşmesine karşın iktidarın seçimler aracılığıyla devredildiği bir demokrasiye kavuşmayı başaran tek ülke olarak öne çıktı.
Mısır’da darbe sonrasında ve Bahreyn’de de ayaklanmaların bastırılmasının akabinde idarelerin muhaliflere karşı baskıları önemli biçimde arttı.
Suriye’de yaşanan iç savaşta ortaya çıkan fanatik silahlı kümeler giderek güç kazandı ve terör örgütü DEAŞ, Suriye’de Rakka’dan Irak içinde Musul’a kadar uzanan Britanya adasından daha geniş bir coğrafyada hakimiyet sağladı.
DEAŞ, yalnızca Suriye ve Irak’ı değil geniş bir coğrafyayı kanlı taarruzlarla amaç aldı. DEAŞ’ın güç kazanması, Arap Baharı’nın özgürlük taleplerindense bölgede yeni bir güvenlik arayışını öncelik haline getirdi.
ARAP BAHARI SARSINTISI DURDU LAKİN ARTÇILARI DEVAM EDİYOR
Arap Baharı isimli süreçte bölge başkentlerindeki ayaklanmalar ve idarelerin devrilmesi peş peşe ve çok kısa bir vakit içinde yaşandı.
Fakat, ortadan geçen 10 yıllık müddet içinde, farklı başkentlerde benzeri taleplerle ayaklanmalar yaşanmaya da devam etti.
Artçı protesto dalgası Ürdün ve Sudan’a 2018; Cezayir, Irak ve Lübnan’a da 2019 yılında ulaştı ve hükümetleri koltuklarından ederek yeni isimlerin önünü açtı.
İHTİLALLER VAKİT ALIR
Beyrut Amerikan Üniversitesi Tarih Kısmı’ndan Makram Rabah, Arap Baharı’nın tüm bölgeyi şekillendireceği fikrini baştan gerçek dışı bulduğunu belirterek, “Devrimler vakit alır. Arap Baharı hala devam ediyor. Bunu birden fazla biçimde bölgedeki protesto dalgalarıyla yaşıyoruz. Bölgedeki diktatörlüklerin ya da idarelerin, daha evvel kullandığı tehdit lisanını artık kullanamadığını ve tersine iktidara ait müzakerelerde pazarlıklar yapmak zorunda kaldığını görüyoruz. Sistemlerin otoriter yapıları değişmemiş olabilirler lakin artık muhakkak iktidara yönelik bir pazarlık kelam konusu.” diye konuştu.
Sudan’daki protestolara ve Irak’ta şovların akabinde vazifeye gelen yeni Başbakan Mustafa el-Kazımi’nin halka ıslahat vadettiğine işaret eden Rabah, tüm bunların Arap Baharı’nın kazanımları olduğunu söyledi.
Arap Baharı’nın kışa döndüğünü söylemek için şimdi erken olduğunu ve mevsimlerin daima değiştiğini unutmamak gerektiğini lisana getiren Rabah, “Yüzyıllardır süren otoriterlik ve ıslahat eksikliği 10 yıllık bir süreçle giderilemez. Bu, uzun soluklu bir süreç. Ben bunu kendi öğrencilerimde, bölgenin gençlerinde de görüyorum. Beklentilerimizi denetim etmeliyiz. Değişim yavaş bir süreç bebek adımlarına muhtaçlık duyar.” tabirlerini kullandı.
EN BÜYÜK ZAFER ENDİŞE EŞİĞİNİN AŞILMASI
Long Island Üniversitesi’nden Dr. Dalya Fehmi, Arap Baharı sürecindeki protesto dalgasının “yıllardan beri katlanarak gelen tiranlık, kitlesel işsizlik, ekonomik buhranın birikmişliği ile başladığına” işaret ederek, “Bu devirdeki en büyük zafer, dehşet eşeğinin aşılmasıydı. Beşerler birinci sefer nitekim çok yerleşik vaziyetteki rejimlerden hesap sordu. Kimse Bin Ali’nin, Mübarek’in devrilmesini beklemiyordu.” dedi.
Mısır’da bir anda siyasi iştirakin süratle arttığını aktaran Fehmi, 3 yıl içinde 17 sefer kurulan sandıklar önünde uzun kuyruklar oluşturulduğunu ve demokrasiye inancın pekiştiğini vurguladı.
Fehmi, ayaklanmaların akabinde birinci birkaç yıl içinde bölge için her şeyin mümkün olduğuna yönelik bir umut yükseldiğini fakat ordunun rolü, jeopolitik istikrarlar ve memleketler arası güçlerin çıkarlarının buna müsaade etmeyeceğinin gözden kaçırıldığını kaydetti.
Arap Baharı’nın kış değil her şeyi yok eden “bir kutup girdabı” halini aldığı değerlendirmesini yapan Fehmi, “Bugün gelinen noktada, ‘Artık pakları öldürmeyin’, ‘Yargısız infazları durdurun’, ‘Toplu yargılamaları, idam kararlarını engelleyin’ davetleri yapıyoruz. Bu 2010-2011 devrinin sunduğu beklentiler, o kadar ağır bir azap ve baskıya dönüştü ki bugüne kadar ışık tutmadığımız değişkenler nelerdi sorusunu kendimize sormayı zarurî hale getirdi.” sözlerini kullandı.
Fehmi, Arap Baharı’nın Orta Doğu’ya yönelik genel kimi algıları da ortadan kaldırdığını belirterek, şunları kaydetti:
“Hala daha Orta Doğu hakkında, demokrasi ve otoriterlik madalyonun iki farklı yüzüymüş üzere konuşuyoruz. Genel olarak otoriterlikten istikrar doğar, bunun karşılığında da demokrasi çok bir istikrarsızlık getirir üzere düşünülüyor. Bu, tarihî olarak da bizim bölgeye bakışımızdı. Arap Baharı’nın genel olarak en büyük mirası, bu madalyonu değiştirmesi oldu. Demokrasi ve istikrar madalyonun iki başka yüzü üzere göründüğü algısını kırarak, otoriterlik ve çok otoriterliğin, sonunda daha da ağır bir istikrarsızlığa yol açacağını anlamamızı sağladı. Bu sayede bizim istikrarın nereden geldiğine ait yanlış algımızı da kırmış oldu.”
{sitename}
