17 Haziran 2009’da, 11 yaşında bir çocuk İngiltere’den ABD’ye geri döndü. Beraberinde de istemeden bir şey getirdi. O haftanın sonunda, New York eyaletinin Sullivan kentinde, bir dini eğitime katıldığı sırada, tükürük bezlerinde şişme oluştu. Çocuk bir teneffüs hastalığı olan, kabakulak geçiriyordu.
Bu ortada katıldığı dini eğitim devam etti. 400 çocuk, Hasidik Musevilerin, chavrusa ismini verdikleri bir dini eğitime katılıyordu. Bu eğitim sırasında, saatlerce bir ortada yüz yüze temas halindelerdi ve Talmud çalışıyorlardı. Program sonlandığında ortalarından 22 çocuk ve 3 yetişkin daha enfekte olmuştu.
Çocuklar konutlarına döndüler ve virüs Brooklyn ve Rockland kentlerinde Hasidik Yahudi toplulukları ortasında yayıldı. Bir yıl süren salgın mühletince toplamda en az 3 bin 502 kişi hastalık geçirdi.
Bilim insanları, bu salgını incelediklerinde, karşılıklı, yakın aralıklı oturarak yapılan chavrusa ismi verilen eğitim modelinin, “kabakulak virüsünün yayılmasında bilhassa tesirli olduğunu” değerlendirdiler. Daha da değişik olan ise; muhteşem bulaştırıcı pozisyonundaki çocuğun daha evvel kabakulak aşısı olmuş olmasıydı. Büyük ihtimalle, tıpkı aşılanmış başka çocuklar üzere bir ölçü bağışıklığı vardı ve bu nedenle de hastalığı hafif atlattı lakin yeniden de virüsü başkalarına bulaştırabildi.
Aslında birçok aşı, bulaşma ve bulaştırma kelam konusu olduğunda büsbütün müdafaa sağlamıyor. Bu nedenle, aşı olan beşerler bile farkında olmadan virüs taşıyabilir ve ulaştırabilir. Ve üstteki örnekte olduğu üzere salgın başlatabilir.
TESİRLİ BAĞIŞIKLIK, STERİLİZE BAĞIŞIKLIK
Aşı yoluyla iki çeşit bağışıklık elde edilebilir. Bunlardan birine aktif bağışıklık deniyor. Bu bağışıklık cinsinde, patojenin (hastalığa neden olan organizma) önemli bir hastalık üretmesi engellense de, bedene girmesi ya da kendini kopyalaması önlenemiyor. Sterilize bağışıklıkta ise enfeksiyon büsbütün engelleniyor. Birtakım durumlarda asemptomatik hadiseler bile önleniyor. İkinci bağışıklık tipi, aşı ile ilgilenen tüm bilim insanlarının gayesi ancak sürpriz bir biçimde çok hudutlu formda başarılabildi.
Örneğin menenjit hastalığı. Neisseria meningitidis isimli bakterinin neden olduğu cinsinde tesirli olan onlarca aşı bulunuyor. ABD’de, MCV4, MPSV4 ve MenB aşıları olayların yüzde 85 – 90’unda tesirli oluyor. Lakin birtakım tiplerinde aşıya rağmen bakterinin taşındığı tespit edildi.
Bakteri, burunda yahut boğazın ardında saklanabiliyor. Bu bakteriler, aksırma, öksürme, öpüşme ve hatta sigara paylaşımı sırasında bulaştırılabiliyor.
Boğmaca, hepatit B, kabakulak, ve çok yaygın olmasa da grip virüsü için de bu bulaştırma durumu, aşıya rağmen görülebiliyor. Buna rağmen, tüm bu bağışıklık çeşitlerinden, hastalığın önemli semptomlar ile oluşması engelleniyor.
STERİLİZE BAĞIŞIKLIK NASIL GERÇEKLEŞİYOR?
Faal bağışıklık çoklukla B ve T ismindeki kan hücreleri ile antikorların birlikteliği ile oluşuyor. Sterilize bağışıklıkta ise ekseriyetle antikorlar devrede oluyor. Bilhassa de etkisizleştiren antikor çeşidi. Bu cins antikorlar, patojenin dış yüzeyine yapışarak, gaye hücreleri etkilemelerini engelliyor. Burun, boğaz ve ciğerlerdeki hücreler üzere.
Covid-19’da, etkisizleştiren antikorlar, virüsü, hücrelere girmekte kullandığı yüzey dikenlerinden (bir protein) tanıyor. Sterilize bağışıklık elde etmek için, bu antikor cinsinden, virüs partiküllerinin bedene girmesini engelleyecek kadar ortaya çıkarılması gerekiyor.
KOVİD-19 AŞISI NASIL BİR BAĞIŞIKLIK ORTAYA ÇIKARIYOR?
Nottingham Üniversitesinden epidemolojist Keith Neal bu soruya kısa bir cevap veriyor: “Bilmiyoruz, zira aşılar daha çok yeni kullanıma girdi.”
Şu an kullanımda olan aşılar, öncelikli olarak bulaşmayı tedbire noktasında değerlendirilmiş değil. Bu şu anda ikinci planda. Birinci sırada, semptom oluşması noktasındaki aktiflikleri geliyor. Londra’daki Imperial College’tan Profesör Danny Altmann, “Bu, gayelerimizi daha pragmatik olarak belirlediğimiz manasına geliyor” diyor.
Bilim insanları, bir seneyi aşkın müddettir inceledikleri salgında, hastalığı doğal yollardan kapan bireylerin de tekrar hasta olabildiklerini biliyor. İngiltere’de yürütülen bir araştırmaya nazaran, antikor oluşumunun gözlendiği yüzde 17’lik bir kesitin ikinci defa virüsü kaptığını ortaya koydu. Bu şahısların yüzde 66’sı hastalık belirtisi göstermedi lakin şu anda biliniyor ki, asemptomatik olaylar da virüs taşıyıcısı olabiliyor.
Neyse ki olumlu gelişmeler de var.
Aşılarla ilgili erken çalışmalar, büsbütün ortadan kaldırmasalar da bulaştırma üzerinde tesirli olduğunu ortaya koyuyor.
Aşının büyük kitleler üzerinde uygulandığı İngiltere’de, aşının bulaşıcılık üzerindeki tesiri konusunda araştırmalar yapılmaya başlandı. Bakım meskenleri üzere salgının çok fazla vefata neden olduğu yerlerden gelecek bilgiler bu noktada işaret verebilir.
Fakat Profesör Neal, İngiltere özelinde sorunlu bir durumun altını çiziyor; “Burada şu anda iki faktör devrede; sınırlamalar ve aşı. Şu anki bilgiler üzerinde hangisinin tesirli olduğunu ayırmak güç.” diyor.
Şu anda mevcut aşıların bulaştırmayı durdurma üzerindeki tesiri hakkında bilinenler şunlar. (Ama çabucak belirtelim, aşağıdaki bilgilere, kelam konusu aşıların semptom tedbire yahut insanları hastalıktan muhafaza noktasındaki dataları eklenmedi.)
OXFORD-ASTRAZENECA
Temmuz ayında, beşerlerle misal bir ciğer fizyolojisi olan makak maymunları üzerinde yapılan araştırmanın umut veren sonuçları oldu. Aşı, maymunların önemli hasta olmaları önledi. Ve ama Kovid-19’u kapmalarını engelleyemedi.
Aşılanmış maymunların da tıpkı aşılanmamış olanlar kadar virüsü kapabildikleri görüldü. Lakin aşı sayesinde ciğerlerinde viral partiküller daha az tespit edildi.
Araştırmanın sonuç yazısını kaleme alan bilim insanları, bulaşıcılığı engelleyemese de, aşının, “hastalığa dönüşme oranını dikkat cazip formda azalttığını” açıkladı.
Bu maymunlar üzerinde yapılan deneylerdi.
Beşerler üzerinde yapılan üçüncü faz çalışmalarına gerçek biraz hızlanalım.
Bu basamakta, alışıldık olanın dışında, placebo ve yeni aşı verilen gönüllülerden, asemptomatik hadiselerin tespiti için her hafta koronavirüs testi de yapmaları istendi.
Ocak ayında açıklanan sonuçlara nazaran, aşıyı evvel yarım doz alan sonra da tam doz alan kümede yüzde 59 oranında enfeksiyonun önlendiği görüldü. Aşıyı iki tam doz alanlarda ise bu oran 4 puan düştü.
1 Şubat tarihinde ön rapor olarak açıklanan araştırmaya nazaran ise, bir tam doz verilen bireylerde, virüs tespit edilebilir olay oranı yüzde 67 azaldı. Bunun da bulaştırma üzerinde önemli tesiri olacağını gösterdiği değerlendirildi.
Sıhhat çalışanları en erken aşılanan kümeler ortasında
PFİZER-BİONTECH
Pfizer-BioNTech aşısının, insanların koronavirüs kapmasını engelleyip engellemediği üzerinde kesin bir ispat bulunmuyor. Fakat kimi erken işaretler olumlu.
Pfizer CEO’su Albert Bourla, Ocak ayı başında yaptığı açıklamada, maymun deneylerinde virüs transferi noktasında da önemli bir müdafaa sağlandığını söyledi. Lakin bu datalar şimdi beşerler üzerinde elde edilmiş değil.
İsrail’de sıhhat çalışanlarından oluşan 102 kişilik bir küme üzerinde yapılan araştırmaya nazaran, iki doz aşı yapılanların sadece ikisinde düşük antikor tespit edildi. Yüzde 98’lik kesimde, Kovid-19 kapan ve atlatan şahıslardan daha fazla antikor gözlendi.
İsrail Sıhhat Bakanlığı tarafından, yapılan bir araştırmaya nazaran, aşılandıktan bir hafta sonra, 715,425 şahıstan sırf 317’sinin koronavirüs testi müspet çıktı. Lakin yeniden de bu bilgiler konusunda dikkatli olmak gerekiyor; bilgiler üzerinde sınırlamaların ne derece tesirli olduğu bilinmiyor. Bu aşılanmayan bir küme da içeren klinik bir araştırma değildi.
Araştırmayı yayınlayanlar, bu sonucun, taşıyıcılık ve virüs transferi noktasında da BioNTech aşısının önleyici olduğunu ortaya koyduğunu savundu. Lakin bu sonucun, tıp dünyasındaki uzmanlar tarafından kıymetlendirilmesi kıymetli.
İsrail nüfusunun en büyük kesitini aşılayan ülke pozisyonunda
MODERNA
Moderna aşısının test etabında, virüs transferi konusunda kıymetlendirme yapılmamış olsa da, gönüllülere, birinci ve ikinci aşılar öncesi Kovid-19 enfeksiyon testi yapıldı. Bu manası, kümeler ortasında enfeksiyon oranlarının karşılaştırılabilmesi için yapıldı. Birinci aşıyı olanlar ortasında 14 kişinin koronavirüs testi olumlu çıktı, placebo verilenler ortasında ise bu sayı 38’di.
Bu datanın, birinci aşı sonrasında asemptomatik hadiselerin üçte ikisini önlenebildiğini ortaya koyduğu belirtiliyor.
NOVAVAX
Bu aşıya, şimdi dünyanın rastgele bir yerinde kullanım onayı verilmedi. Ve tıpkı başka aşılar üzere, enfeksiyonu ve virüs transferini tedbire noktasında kapsamlı bir bilgi göstermiş değil.
Lakin geçen yılın Kasım ayında elde edilen kimi datalar, bilim insanlarını heyecanlandırıyor.
Şirket, makak maymunları üzerinde yapılan araştırmalarda, yüksek doz verilmesi durumunda, virüs transferinin tam olarak engellendiği sonucunun elde edildiğini açıkladı.
Bu, Novavax aşısını, pirimatlar ortasında, asemptomatik virüs transferini de önleyen seçkin bir aşı kümesi ortasına sokuyor.
Bu sonuç değerli zira, makak maymunları ile insanların benzeri bir teneffüs fizyolojisi bulunuyor.
Bilim insanları, aşının beşerler üzerinde de sterilize bağışıklık tesiri olup olmadığını araştıracak.
Novavax hala onaylanmış değil.
TOPLUM BAĞIŞIKLIĞI
Aşılamanın toplum bağışıklığı üzerinde de büyük bir tesiri bulunuyor. Bilim insanları hala toplum bağışıklığı için gerekli olan sonu tespit etmiş değil. Lakin aşıların büsbütün virüs transferini sonlandırmaması halinde, aşının uygulanacağı kişi sayısının artacağı biliniyor.
Toplum bağışıklığı, gereğince insanın bağışıklık kazanması ile oluşan duruma deniyor.
Şimdi kesin olmasa da, bir araştırmaya nazaran virüs transferinin bitmesi ve toplum bağışıklığı kazanılması için nüfusun yüzde 60 ila 72’sinin aşı olması gerekli.
Lakin aşının aktifliği yüzde 80 düzeyinde olursa, bu toplumun yüzde 75 ile 90’ının aşılanması manasına geliyor.
İngiltere gelecek Eylül ayına kadar, ülke nüfusunun yüzde 75’ine denk gelen, tüm yetişkin nüfusunu aşılamayı amaçlıyor.
Çok sayıda bilim insanı, virüsü büsbütün ortadan kaldırmanın değil, beşerden beşere bulaşmasını azaltma emelinin güdülmesi gerektiğini söylüyor.
{sitename}
