Moldova’da yaşayan halk her gün ailelerinden, arkadaşlarından mevt haberleri duymaya o kadar alışmış ki, gelişmiş Batı Avrupa ülkeleri olağanlaşma sürecine geçerken, bu ülkede hayatını kaybedenlere neredeyse sıradan bir olaymış üzere bakılıyor. En berbatı de bu trajediye bir tahlil getirebilecek adımların şimdi atılmamış olması.
Londra’da yaşayan Moldovalı bir müellif olan Paula Erizanu’nun Guardian gazetesi için kaleme aldığı yazıda anlattıkları, ülkedeki koronavirüs uğraşını gözler önüne seriyor:
“Çoğu Batı Avrupa ülkesi, öncelikli olarak sıhhat çalışanlarını çoktan aşıladı. Aşı üretimiyle ilgili problemler, aşıların temininde zahmetler yaratıyor olsa da bu ülkeler ikinci doz aşılamaya geçmiş durumdalar. Bunun yanında, Avrupa’nın en yoksul ülkesi olan Moldova, aşı almaya gücü yetmediği için şimdi tek bir aşı yapamadı.”
Moldova’da şu ana kadar aşılama çalışmasının olmaması büyük bir sorun. Lakin olayların her gün arttığı gerçeğini göz önünde bulundurursak ülkedeki asıl sorun, sıhhat sistemi ve hastanelerin durumu… Moldova’daki hastaneler, berbat ekonomik duruma paralel olarak bakımsız ve teknolojik açıdan yetersiz seviyede. Üzerine bir de salgınla çabanın getirdiği yük binince, Moldova sıhhat sistemi adeta alarm veriyor.
Erizanu’nun bu bahiste anlattıkları epey dikkat alımlı: “Hastanelerdeki hastaların geçen yıl bahar aylarında yayınlanan görüntüleri tüyler ürperticiydi. Isıtmanın ve pak suyun olmaması şartların ne kadar vahim olduğunu gözler önüne serdi. Hatta hastane tuvaletinde bir vatandaş hayatını kaybetti. Kollayıcı ekipmanı olmayan işçi saatlerce ona yaklaşmaktan korktu. En sonunda, hayatını kaybeden öbür bir koronavirüslü vatandaşa sarılan battaniyeyi çıkarıp üzerine örttüler ve cansız vücudunu taşıdılar.”
Koronavirüs semptomlarını hafif gösteren şahısların test yaptıramadığını da söyleyen Erizanu şöyle devam ediyor: “Covid hastanelerinde vazife yapan sıhhat çalışanları teste tabi tutulan tek sıhhat vazifelileri. Dahası, babam ve büyükannem tipik Covid-19 semptomlarının birçoğunu gösterir şekilde ciddi hasta olsalar da testleri negatif çıktı. Zira yalnızca bir defa test yaptırabildiler. O testler de ne kadar inançlı, ne kadar gerçek sonuç veriyor, bilemiyoruz.”
NEDEN AŞI GELMİYOR, MOLDOVA’DA NELER OLUYOR?
The Economist bünyesinde bulunan ve memleketler arası kurumlara ülke bilgileri bazlı rehberlik hizmetleri sunan Intelligence Unit’in analistlerinden Agathe Demarais, bu mevzuda en kapsamlı çalışmalardan birini yaptı. Bu çalışmada dünyanın aşı üretim kapasitesine ve bu aşıların insanların koluna vurulmasını sağlayacak sıhhat alt yapısına, ülkelerin nüfuslarına ve alım güçlerine bakıldı.
Bulguların birçok kestirim edileceği üzere varlıklı ve fakir ülkeler ayrımına işaret ediyor. Bilhassa ABD ve İngiltere, aşı geliştirmeye yatırım yapabilen ve sipariş listesinde öne geçebilen ülkeler olarak şu anda sağlam bir aşı stokuna sahip. Çabucak gerilerinden İsrail, Kanada ve Avrupa Birliği’nden birtakım ülkeler geliyor. Düşük gelir kümesindeki ülkelerin birçoklarında şimdi aşılama başlamadı. Bu durum büyük bir ‘aşı milliyetçiliği’ kavramını da ortaya çıkarıyor.
Düşük gelir kümesindeki ülkelerin başında gelenlerden biri de Moldova…
Pekala Moldova’da ‘Koronavirüs Savaşı’nda bugüne kadar neler yapıldı? Halk ne üzere durumlarla karşı karşıya kaldı?
3,5 milyon nüfuslu Moldova’da birinci koronavirüs hadisesi 8 Mart 2020 tespit edildi. Virüs nedeniyle birinci mevt ise 18 Mart’ta kayda geçti. Ülkede, nisan ayında 100’ün altında seyreden günlük hadise sayısı, mayıs sonunda 200’ü geçmiş, haziranın ortasında 500’e yaklaşmış ve haziranın sonuna yanlışsız düşüşe geçmişti. Özetle başlarda bir dalgalanma kelam konusuydu lakin sonra durum daha da berbatlaştı.
Günlük olaylar Temmuz 2020 ortasında tekrar yükselmeye başladı. 1.570 hadise tespit edildi ve 21 kişi hayatını kaybetti. Bu ölümlerden sonra başşehir Kişinev’de 21 Kasım’da halka açık alanlarda maske zorunluğu getirildi. Artık yavaş yavaş durum daha ciddileşiyor ve tedbirler alınmaya başlıyordu.
1 Ekim’den itibaren bölgelerin salgın durumuna nazaran ‘yeşil, sarı, turuncu ve kırmızı’ya ayrılmasına yönelik uygulama kararı alındı. ‘Kırmızı’ olarak belirlenen bölgelerde sıhhat alanında harika hal ilan edilirken, salgına karşı önlemler sıkılaştırılıyor, kelam konusu liste iki haftada bir güncelleniyordu. Artık de durum pek farksız değil. Önlemlere devam ediliyor fakat en kıymetlisi Moldova halkı tüm dünya üzere aşı olmak istiyor.
Kanada’nın Montreal kentinde yaşayan Moldovalı bir radyoloji teknisyeni olan Alecu Matraguna’nın Guardian’a yaptığı açıklamalar durumu özetler nitelikte:
“Annem 61 yaşında ve Moldova’da 30 yıldan fazladır çocuk hekimi olarak vazife yapıyor. En son konuştuğumuzda 53 binden fazla sıhhat çalışanının ne vakit aşı olacaklarına dair hiçbir fikirlerinin olmadığını söyledi. Kanada sıhhat sisteminin bu kadar iyi işlediğini görmekten memnunum, lakin Moldova’da bir sağlıkçı olarak vazife yapan annemden evvel aşı olduğum için de çok üzgünüm.”
Şu ana kadar Moldova’da toplam koronavirüs olay sayısı 179 bin. 23 Şubat prestijiyle günlük yeni hadise sayısı ise 1133. Toplam iyileşenlerin sayıları 163 bin, 3 bin 823 kişi de hayatını kaybetti. Şimdilik genel tabloya bakacak olursak çok da karamsar olmaya gerek yok formunda yorumlanabilir lakin 23 Ocak’tan itibaren hadise sayılarında önemli artışlar gözlemleniyor.
ÜLKEDE HANGİ ÖNLEMLER ALINDI?
Koronavirüsün başlarında yaşadıkları konutların dışında bulunan vatandaşlara, yanlarında kimlik kartı yahut kimlik bilgilerini doğrulayan öteki bir evrak bulundurma mecburiliği getirildi.
Bulaş riskinin süratli devam etmesinden ötürü, halka açık yerlerde iki şahıstan büyük kümelerin bir ortada bulunması yasaklandı.
30 Mart – 17 Nisan 2020 tarihleri ortasında tüm kamu kurumları tatil edildi. Artık ise duruma nazaran yeniden bu tip kararlar alınıyor. Bilhassa sıhhat ve ulusal güvenlik kurumları hariç…
En dikkat çeken ise geçtiğimiz nisan ayında besin, eczacılık ve hijyenik eserler hariç, öteki tüm eserlerin online ticaretinin durdurulması oldu.
Tüm bu kısıtlamaların kimileri esnetildi kimileri da devam ediyor.
BİRÇOK ÜLKE VE MEMLEKETLER ARASI KURULUŞTAN YARDIM
Pandemi ile gayrette, Moldova devletine birçok ülkeden ve milletlerarası kuruluşlardan tıbbi aygıt, ekipman takviyesi yapılacağı duyuruldu ve harekete geçildi.
ABD, laboratuvarların kapasitelerini ve riskli durumlarda bağlantısı güçlendirmek için gereç takviyesi yaptı.
Moldova’nın o sırada vazifede olan Cumhurbaşkanı Igor Dodon koronavirüsle gayrette Türkiye’nin tıbbi ekipman yardımı yapacağını duyurmuştu. Ardından Türk İşbirliği ve Uyum Ajansı Başkanlığı (TİKA) gerekli tıbbi gereç yardımında bulundu.
Çin hükümeti koronavirüs test kiti yardımı yaptı. Ayrıyeten, Çin-Avrupa Teknik Ekonomik İşbirliği Derneği de, Moldova’ya 500.000 Çin yuanı pahasında muhafaza tulumları ve medikal eldivenlerden oluşan bir tıbbi ekipman yardımı gerçekleştirdi.
Dünya Sıhhat Örgütü, sıhhat çalışanları için 2.500 test kiti ve müdafaa ekipmanı sağladı.
Japonya, salgınla çabada tedavi hedefli kullanılan ilaçların klinik araştırmalarını yürütmeye yönelik memleketler arası uğraşları güçlendirmeye yardımcı olmak için ‘Avigan’ ilacını Moldova’ya fiyatsız olarak gönderdi.
AB KOMİSYONU’NA ‘DESTEK’ MEKTUBU
Geçtiğimiz ocak ayında AB Kurulu Sözcüsü Ana Pisonero, günlük basın toplantısında, üye 13 ülkeden bilhassa ‘Doğu Paydaşlık Ülkeleri’ olan Azerbaycan, Belarus, Ermenistan, Gürcistan, Moldova ve Ukrayna‘ya Covid-19 aşısı konusunda takviye talep eden bir mektup aldıklarını açıklamıştı. Mektubun AB Kurulu tarafından değerlendirildiğini belirten Pisonero, “Batı Balkanlar, doğu, güney ve daha ötesindeki yakın komşularımıza nasıl yardım edebileceğimizi araştırıyoruz” sözünü kullanmıştı. Mektupta en dikkat cazibeli olan kısım ise “söz konusu ülkelere yardım edilmemesi durumunda AB’nin hudut güvenliğinin de sağlanamayacağına” vurgu yapılmasıydı.
Değişik olan ise yaklaşık 450 milyon nüfuslu AB’nin, opsiyonlar dâhil olmak üzere, BioNTech/Pfizer ile 300 milyon, AstraZeneca ile 400 milyon, Sanofi-GSK ile 300 milyon, Johnson&Johnson şirketiyle 400 milyon, CureVac ile 405 milyon, Moderna ile 160 milyon doz Covid-19 aşısı almak için kontrat imzalamış olması. Ancak hâlâ kimi ülkelerde aşılamaya geçilmedi.
Moldova hükümeti birinci doz aşıların mart ayı bitmeden temin edileceğini ön görse de şimdi bir gelişme yok. İşin farklı tarafı Ukrayna, Gürcistan ve Ermenistan da benzeri bir durum içinde. Bu durum, Dünya Sıhhat Örgütü Lideri Tedros Adhanom Ghebreyesus’un “Avrupa’nın aşı dağıtımındaki ahlaki başarısızlığı” sözlerindeki gerçekliği gözler önüne seriyor.
ESKİ CUMHURBAŞKANI DODON: “SPUTNİK V’İ DENEYEN BİRİNCİ MOLDOVALI OLMAK İSTİYORUM”
Rusya, genel kullanım için koronavirüs aşısını duyuran birinci ülke ve aşıya da 1957’de fırlattığı birinci uydusu Sputnik’in ismini verdi. Fakat şeffaflık eksikliği hem Rusya’da hem de ülke dışında aşıya kuşkuyla yaklaşılmasına neden oldu. Bir müddet sonra rüzgar bilakis gerçek esti ve bu algı kırıldı. Sputnik V’e olan itimat gün geçtikçe arttı. Hatta eski Devlet Lideri Igor Dodon, Sputnik V’i üzerinde deneyen birinci Moldovalı olmak istediğini söylemişti.
Eski Moldova Cumhurbaşkanı Igor Dodon
Dodon, Facebook hesabından yaptığı açıklamada, “Halihazırda test sürecinden geçen aşı konusunu Rus meslektaşlarımla görüştüm. Aşıyı Moldova’da anlattığımda bu bahse kuşkuyla yaklaşan çok sayıda şahsa rastladım. Bu yüzden Rus aşısını deneyecek birinci Moldova vatandaşı olmaya hazır olduğumu size bildirmek istiyorum” sözünü kullanmıştı. Bunu, ülkenin tüm vatandaşları için yaptığını lisana getiren Dodon, aşının en kısa müddette Moldova’ya sağlanmasını beklediğini kaydetmişti.
TÜNELİN SONUNDA IŞIK GÖRÜNMÜYOR
Moldova, 2020 yılı boyunca vatandaşlara yahut küçük işletmelere neredeyse hiç mali yardım sağlamayan birkaç Avrupa devletinden biri. Yaşanan krizlerden sonra Moldova idaresinin istifa etmesiyle ülkede bir de seçim süreci yaşandı. Aralık 2020’de Dodon’un yerine cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturan Dünya Bankası Ekonomisti Maia Sandu, Romanya’dan 200 bin doz aşı bağışı ve Avrupa Birliği’nden 15 milyon euro’luk kriz hibesi kelamı aldığını bildirdi.
Siyasi değişim sonrası kitlesel bir aşılama programının nasıl uygulanacağı merak konusu fakat tünelin sonundaki ışık şimdi görünmüyor üzere.
Kaynak: Our Word in Veri, Guardian,The Economist Ingelligence Unit, BBC, BBC Türkçe, CNN, Euronews, Sputnik News, Anadolu Ajansı
{sitename}