Cezayir’de geçen yıl sonunda, halk ayaklanmaları, ordunun “sözlü” müdahalesi ve rejimdeki tasfiyelerin akabinde gerçekleşen seçimlerle vazifeye gelen Cumhurbaşkanı Abdulmecid Tebbun, selefi Abdulaziz Buteflika’nın 20 yıllık dış siyaset sicilinin bilakis, ülke tarihinde sömürgeci maziye sahip Fransa’ya karşı daha talepkar bir siyaset izleyeceğini ve iki ülke ilgilerinin gerileceği sinyalini veriyor.
Fransa’nın Afrika kıtasındaki sömürgeci tarihinin en yeni ve en kanlı örneğini teşkil eden Cezayir’in, bağımsızlığı sonrasında Paris ile münasebetleri daima inişli-çıkışlı bir seyir izledi. Cezayir’in 1990’lardaki kanlı iç savaşı sonrasında misyona gelen Cumhurbaşkanı Abdulaziz Buteflika idaresi, 20 yıllık vazifesi boyunca, Paris ile giderek yakınlaşan bir tablo çizdi.
Lakin, Cezayir’de esaslı değişimlerin akabinde gerçekleşen seçimlerle Aralık 2019’da misyona gelen Abdulmecid Tebbun idaresi, Fransa ile yakınlaşmak için “Paris’in sömürge periyodu kabahatlerini resmi olarak tanıması, bu periyottaki evrakların açılması, Cezayir’den özür dilemesi ve sömürge periyodu kurbanlarına tazminat ödemesi” karşılığında kaidesini koyuyor.
TEBBUN IDARESI, FRANSA İLE BAĞLANTILARI DEĞİŞTİRMEK İSTİYOR
Fransa’nın Cezayir’deki sömürge periyodu 1960’larda sona erdi. Lakin hala daha ülke kamuoyunda Paris’in Cezayir’e yönelik ekonomik sömürgesinin sona ermediği tartışmaları devam ediyor.
Cezayir’de geçen aralık ayında vazifeye gelen Cumhurbaşkanı Abdulmecid Tebbun, yeni devirde Paris’e karşı tavır değişikliğinin sinyallerini verdi.
Tebbun, birden fazla kez, “Fransa ile bağların olağanlaştırılması ve ekonomik alakaların ilerletilmesinin fakat Paris’in sömürge devriyle yüzleşmesine bağlı” olduğunu vurguladı.
İki ülke ortasındaki bağlar “sömürge gerilimi” dışında bu sefer, Fransız basınının Cezayir’deki toplumsal hareketler, siyasi duruma ait “özel ilgisi” nedeniyle bir kere daha gerildi.
CEZAYİR’İN ÇALKANTILI SON BİR YILI
Cezayir, 1990’lardaki kanlı iç savaşı bitiren toplumsal ve siyasal uzlaşı periyodunda, ülkedeki siyaset durağan bir tablo sergiledi.
Bölgeyi kasıp kavuran Arap Baharı isimli protesto dalgasına katılmayan Cezayir siyaseti ve toplumu, ülkenin liderliğinde emsal isimlerle, rejimin olağan kaldığı bir tablo çizdi.
İç savaşın akabinde 1999’da misyona gelen Eski Cumhurbaşkanı Abdulaziz Buteflika, 2015 yılında geçirdiği kısmi felç ve makus giden sıhhatine karşın ülkeyi yönetmeye devam etti.
Lakin, Buteflika’nın Şubat 2019’da beşinci devir için tekrar cumhurbaşkanı adayı olması, bardağı taşıran damla oldu ve bir toplumsal reaksiyon dalgasının fitilini ateşledi.
Cezayir’de Şubat 2019’da başlayan protesto dalgası karşısında, ülkedeki rejimin bel kemiği niteliğindeki Cezayir ordusunun, şovlara takviyesini açıklaması ve cumhurbaşkanlığına karşı yaptığı kelamlı ikazlar karşısında, Buteflika, Nisan 2019’da vazifesi bırakmak zorunda kaldı.
Lakin, sokakta şovlarına devam eden protesto hareketi, Buteflika’nın yalnızca buzdağının görünen kısmı olduğunu, misyonu bırakmasının kâfi olmadığını savunarak, rejimde esaslı bir değişim talebinde bulundu.
Bu sırada Cezayir’in en güçlü ismi periyodun Genelkurmay Lider Ahmed Kayid Salih’in, yargıya işaret vermesiyle, eski siyasetçiler, başbakanlar, bakanlar, üst seviye bürokratlar, iş adamlarının da ortalarında yer aldığı onlarca isme, “görevi berbata kullanma, kamuyu ziyana uğratma, yolsuzluk, zimmete para geçirme” üzere kabahatlerden soruşturmalar açıldı ve bu isimler tutuklandı.
Cezayirlilerin kimileri baş döndürücü süratte seyreden yolsuzluk soruşturmalarını desteklerken, kimileri bu soruşturmaların yolsuzlukla uğraştan çok rejim içinde tasfiye için kullanıldığı tenkidinde bulundu.
Kendisini “Hirak” diye isimlendiren protesto hareketinin itirazlarına karşın Aralık 2019’da cumhurbaşkanlığı seçimleri gerçekleştirildi ve beş aday ortasından Abdulmecid Tebbun yüzde 58 oy oranıyla cumhurbaşkanı seçildi.
Seçimlerin tamamlanmasının akabinde 2020 yılının birinci aylarında protesto hareketi şovlarına devam etti. Lakin, dünyayı tesirine alan yeni tip koronavirüs (Kovid-19) pandemisi, şovların suratını kesti ve ülke genelinde sokağa çıkma, toplumsal aralık üzere önlemler protestoların sonunu getirdi.
Cezayir yargısının, son devirde şovlara öncülük eden birçok aktivisti gözaltına alması, protesto hareketinin reaksiyonunu çekti.
Fransız basını da ülke içindeki bu toplumsal hareketliliğe ait bir çok haber yaptı. Bunun üzerine, Cezayir Irtibat Bakanlığı, yaptığı yazılı açıklamada, “Fransız basınının iki ülkenin kurumları, halkları ortasındaki inancı zedeleme maksadı taşıyan kasıtlı ve masumiyetten uzak bir karalama kampanyasına giriştiğini” savundu.
Cezayir Dışişleri Bakanlığı, hususa ait yaptığı açıklamada, “Fransız ulusal televizyonlarının söz özgürlüğü kisvesi altında yaptığı yayınların Cezayir halkı, devleti ve kurumlarına bir atak niteliği taşıdığı” belirtildi.
Fransız basının halinin sürmesi üzerine Fransa’nın Cezayir Büyükelçisi, konut sahibi ülkenin Dışişleri Bakanlığı’na çağrılarak uyarıldı. Tıpkı biçimde Cezayir, Paris’teki büyükelçisini “görüşmeler yapmak üzere” ülkesine çağırdığını duyurdu.
YENİ DEVIRDE DEĞİŞİM
Cezayirli Gazeteci Faysal Mitavi, AA muhabirine bahse ait yaptığı değerlendirmede, Tebbun’un misyona gelmesinin arından Fransa’nın Cezayir’deki sömürge tarihiyle yüzleşmesi gündemin üst sıralarına taşındığını söyledi.
Cumhurbaşkanı Tebbun’un Fransa ile ilgilerin ilerletilmesi için “sömürge periyodu belgelerinin açılması ve bunlarla yüzleşilmesini” kural koştuğunu lisana getiren Mitavi, bu durumun “Fransa ile yüksek ticaret hacmine sahip Cezayir açısından ekonomik bir maliyeti olabileceğine” işaret etti.
OECD’nin sayılarına nazaran, Fransa hala daha Cezayir’in 4,56 milyar dolarlık alışverişle en büyük karşılıklı ticaret hacmine sahip olduğu üçüncü ülke olarak öne çıkıyor.
Cezayir kamuoyunda en reaksiyon çeken durum, Fransa’nın kara kıta topraklarındaki fiziki ve siyasi sömürgesinin sona ermesine karşın, kültürel ve ekonomik sömürgesinin devam etmesi olarak öne çıkıyor.
Cezayirli gazeteci, Tebbun idaresinin Fransız şirketlerine kapılarını sonuna kadar açan Buteflika periyodunun bilakis Cezayir’in çıkarlarını yine elde etme uğraşında olduğunu belirtti.
Cezayir’in gelecek periyotta Kuzey Afrika kıyısında nüfuz sahibi olmak istediğine dikkati çeken Mitavi, bağımsızlık sonrası tarihinde birinci sefer “Fransa’nın içinde faal bir sağ lobisinin ve sağ siyasetin sömürge tarihiyle yüzleşmeye karşı çıktığının” Cezayirli resmi makamlar tarafından lisana getirildiğini belirtti.
Mitavi, Fransa’da çok sağın yükselişi ve Cezayir’in bu mevzuda daha talepkar tavrını göz önüne alarak, iki ülke ortasındaki bağlantıların gelecek periyotta gerilebileceğini ve dalgalı bir seyir izleyebileceğinin altını çizdi.
Cezayirli gazeteci Muhammed Müslim de Cezayir ve Fransa bağlantılarının pragmatik bir çizgiye girdiğini tabir ederek, “uzlaşılan mevzularda işbirliği, görüş ayrılığı bulunan dosyalarınsa rafa kaldırılmadığını” belirtti.
İki ülke ortasındaki münasebetlerin yakın devirde gerileceği kestiriminde bulunan ve bundan da Cezayir’deki ayrıcalıklarını kaybedecek Fransa’nın en çok olumsuz etkileceğini savunan Müslim, “Cezayir’deki yeni idare, Fransa’nın ülke içine uzanan tırnaklarını kesmek istiyor” sözlerini kullandı.
Fransa’nın Cezayir’deki toplam yatırımı, 2017 yılı sonu bilgilerine nazaran 2,5 milyar doları aşıyor. Cezayir Yatırım ve Kalkınma Ajansı’nın paylaştığı sayılara nazaran, 400’den fazla Fransız şirket, güç, sanayi, kamu hizmetleri dahil 500’den fazla projede Cezayir topraklarında faaliyet gösteriyor.
Fransa’nın Afrika’daki kara lekesi, Cezayir’deki mazisi
Cezayir, Fransa’nın 1830’lara uzanan işgaline karşı 1 Kasım 1954’te bağımsızlık çabasına başladı. Fransa’nın kanlı yıldırma gayretlerine karşı koyan Cezayir, 8 yıl süren ve 1,5 milyon kişinin hayatını kaybettiği çetin uğraşı sonucu, Arap ve İslam coğrafyasında istiklali için en ağır bedel ödeyen ülke olarak öne çıktı.
Paris idaresi, Cezayir topraklarında 1960-1966 yılları ortasında 17 nükleer bomba denemesi yaptığını savunurken, Cezayir makamları 57 nükleer deneme yapıldığını öne sürüyor.
Fransa, Afrika’daki sömürgeci tarihinin en şimdiki ve en kanlı örneği niteliğindeki Cezayir’deki bir buçuk asırlık periyottaki kabahatlerini resmi olarak hala tanımıyor.
{sitename}
