Edirnekapı vaktinde Rumeli tarafından gelen malların ve yolcuların giriş kapısı olduğu için, yoldan gelen tüccarların gereksinimlerinin karşılanması fikriyle etraf yollarına aşevleri, kahvehaneler, nalbantlar, manavlar üzere küçük yerler kurulmuş. Hoş olansa bugüne kadar bir kısmı hâlâ ayakta kalmayı başarmış. Kapının güneyinde Sulukule meskenlerinin dışında Ayios Dimitrios Kilisesi ve Ayios Sebastios Ayazması yer alıyor. Edirnekapı bölgesine ziyaret açısından damgayı vuran asıl yer Mimar Sinan’ın Yasal Sultan Süleyman’ın Hürrem Sultan’dan olma kızı Mihrimah Sultan için yaptığı ‘Mihrimah Sultan Külliyesi’. Külliyenin vakfiyesi 1570-1571 yıllarından kalma olup mescidi Mimar Sinan’ın sanatının sunduğu bir şaheser. Mescidinin kubbesi taşıtma stiliyle, bol pencereli her yeri ışık gören tek kubbeli yer tesiriyle inşa edilmiş. Hakikaten görülmesi gereken bir bedel.
Çok özel bir müze: Kariye
Külliyenin Edirnekapı’ya nazaran tam karşı tarafında varlığı 9. yüzyıllara dayanan ve 1836 yılında tekrar inşa edilen Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi ( Ayios Yeoryios/Huzur İlyas) ve artık kullanılmayan mektebi yer alıyor. Edirnekapı’ya yakın bir diğer ünlü yapımız da Kariye Müzesi. Burası çok özel bir müze… Altında yer alan yüksek duvarlar içinde de 1834 yılına ilişkin Salmatomruk Panayia Kilisesi ve iki adet Ayios Ioannes ve Aya Kiryaki ayazmaları bulunuyor. Kariye Müzesi’nin karşısındaki sokaktan sağa dönüp biraz yürüdüğünüzde de Tekfur Sarayı çıkacak karşınıza… Ayvansaray hudutlarının başlangıç noktasına geldik bile…
‘Ayvansaray’ ismi semte nereden ve nasıl geldi?
Ayvansaray, Fatih ilçe hudutları içinde, kara ve deniz surlarının Haliç kıyılarında buluştuğu bölge. Bu güzide semtimiz Tekfur Sarayı civarından başlar, İvaz Efendi Camii, Heraklios Surları, Anemas Zindanları, Blakherna Kilisesi, Cabir Camii, eski mahalle kültürünü yansıtan Lonca ve Karabaş üzere yerleri de içine alarak Balat’a kadar uzanır. Evvel gelin Ayvansaray isminin semte nereden ve nasıl geldiğine ilişkin varsayımlara bakalım.
Bizans evresinde semtin ismi ‘Blakherna’ imiş, Ayvansaray ismi Osmanlı periyodunda ortaya çıkar. Teze nazaran kente sıcak ülkelerden getirilen fil, zürafa, deve üzere hayvanlar sarayın kalıntıları olan mahzenlerinde barındırılırmış. Bu sebepten burası ‘Hayvansarayı’ ismiyle anılmış ve daha sonra vakitle ‘Ayvansaray’ sözü ile bugünkü formuna dönüştürülmüş. Hele buradaki semtte yaşayan Roman azınlıklarının ‘H’ harfini yutarak konuştuğunu düşünürsek Ayvansaray’a dönüşen sözün semt sakinlerinin de yaşanmış hikayeleriyle oluşması bana gerçekçi geliyor.
Ayvansaray’ın yamaç üzerine inşa edilmiş Blakherna Sarayı’nın kemerlerine yani eyvanlarına atfedilmek üzere Eyvansaray’dan telaffuzlara nazaran Ayvansaray sözü çıkmış.
Tekrar ünlü Türkolog Mordtmann’a nazaran Eyliya Çelebi 17. yüzyılda Eyüp’e giden yolun başında ‘Ayyup Ansari’ isminde bir kapıdan bahseder. Bu sözün yeniden vakitle Ayvansaray’a dönüştüğü düşünülür. Son devirde en fazla kabul gören tez ise civardaki ‘Aya Vasili Ayazması’nın semte ismini verdiği vakitle değişime uğradığıdır.
Nereleri görmeli?
Blakherna Kilisesi ve Ayazması Ortodoks Hristiyanları için değerli ziyaret köşesi. Arap kuşatmaları sırasında surlar önünde şehit düşen sahabelerin mezarlarının burada olduğu düşünülüyor. Kimi tarihçilerimize nazaran de Batılı ıslahat atılımları sebebiyle II. Mahmut’un halka kendini benimsetmek hedefiyle sembolik olarak burayı sahabe mezarı olarak inşa ettirmesiyle, Müslümanlar tarafından da değerli bir yer olarak kabul görmüş. Bizans hükümdarları o vakitler yaşadıkları Büyük Saray’ı terk ederek Blakherna Sarayı’nda yaşamayı tercih etmişler.
İşte Blakherna Sarayı’ndan artakalan bir kısım olan üç katlı yapı hoş bir çıkma balkona ve taş işlemesi sanatına sahip Bizans’tan geri kalan üç sivil yapı örneğinin en büyüğü olma özelliğiyle öne çıkıyor. Bu yapıda Avrupalılar birinci zürafayı burada görmüş ve bugün İstanbul’da birçok tarihî yapıda kullanılan çiniler burada üretilmiş. Bir efsaneye nazaran de meşhur Kaşıkçı Elması burada bulunmuş. Günümüzde maalesef pencereleri pimapen ile kaplandı ve bir restorana benzetilerek yapı eski halinden büsbütün uzaklaştırıldı.
Tekfur Sarayı’ndan sonra Ayvansaray’a gerçek Manuel Komnenos, Heraklios ve Leon surları ziyaret rotasında yer alır ve bu kara surlar boyunca yürümek kentin en keyifli yürünecek yerleridir diyebilirim. Tekfur Sarayı’nın karşısındaki sokaktan yürüyünce Hançerli Kilise’ye (panayia Hançeriotissa) varırsınız. Kilise bir efsaneye dayalı hançerli Meryem İkonası ve Aya Paraskevi Ayazmasıyla ünlenmiş.
Kara tarafındaki Tekfur Sarayı’ndan itibaren Haliç’e inen Manuel Komnenos Surları, Anemas Zindanları denilen mahzenlerin en kuzey ucunda sona erer. Buradan başlayarak Haliç’e hakikat değişik teknikte bir tahkimatın uzandığı görülür. Sur burada çok kuvvetli üç yarım yuvarlak burç ile destek edilmiş bir kapıya sahip. Bu kapının eski Blakhernai Kapısı olduğu kabul edilir. Üç burçlu sur duvarı ise İmparator Herakleios’un 627’de ek ettirdiği bir kesim olarak görülür. Bu üç burçlu duvarın önüne İmparator V. Leon 813’te daha alçak bir duvar, daha doğrusu hisarpeçe yaptırtmış. Böylelikle Eyüp tarafındaki düzlükten gelecek tehlike önlenmek istenmiş. Bu iki duvarın ortasında, içinde Hagios Basileios ismine bir de ayazma bulunan bir avlu meydana gelmiş ki burası Türk periyodunda Toklu Dede Hazîresi olmuş. Bu iki duvar ile avlunun teşkil ettikleri iç kale, Bizans periyodunda Pterion olarak isimlendirilen bir hisar (şato) imiş.
Komnenos surlarında bulunan Eğrikapı, kara surlarının en büyük kapısıdır ve yakınındaki 1851 yılında inşa edilen Eğrikapı Panayia Suda Kilisesi, altındaki Timiazoni Kilisesiyle ünlü. Kiliseden Ayvansaray’a hakikat yüründüğünde 1580 yılında Mimar Sinan tarafından yaptırılan İvaz Efendi Camii mihrabındaki 16. yüzyılın ikinci yarısına ilişkin İznik çinileri ile gündeme gelmiş, kesinlikle görülmesi gereken yerlerden.
İvaz Efendi caminin kara tarafına bakan kısmında giriş terası bulunuyor ve terasta İsaakios Kulesi ve altında bulunan merasim odaları ve imparatorlar hapishanesinin de bulunduğu üç katlı yapısı ve görkemli kemerleriyle ziyaretçilerini bekliyor.
‘Anemas Zindanı’nın altındaki dehlizlerden Tekfur Sarayı’nın altına hatta oradan da karşı sırttaki Buyruk Buharî Tekkesi’nin altındaki sarnıca ve saray mahzenlerine ulaşmak mümkün. Dehlizleri keşfetmeye, mahalledeki çocuklar başlamış bile…
{sitename}
