Dağlık Karabağ savaşını kaybeden Ermenistan ordusunun Başbakan Nikol Paşinyan ve hükümetin istifasını istemesi ülke gündemine adeta bomba üzere düştü. Ermenistan Genelkurmay Başkanlığı, “Pozisyonumuzu teyit ediyoruz. İstifa daveti bir baskı sonucunda yapılmamıştır” açıklamasında bulunduktan sonra Paşinyan “Ordu, halka ve başbakana bağlıdır. Ermenistan’da sıkıntı bir durum var fakat çatışmaların yaşanmaması konusunda hemfikir olmalıyız” sözünü kullandı ve ordunun istifasını istemesini ‘darbe girişimi’ olarak nitelendirip Genelkurmay Lideri Onik Gasparyan’ı vazifeden aldı. En değerlisi hükümet destekçilerini başşehir Erivan’daki Cumhuriyet Meydanı’nda toplanmaya çağırdı ve hareketlilik hâlâ devam ediyor.
Burada en dikkat çeken durum ise Rusya’nın almış olduğu tavır. Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, “Ermenistan’daki gelişmeleri tasayla takip ediyoruz. Lakin yaşananlar, Ermenistan’ın içişleri meselesidir” açıklamalarında bulundu.
Pekala Ermenistan bu kademeye nasıl geldi? Artık neler olacak, bu olayın bölgedeki öbür ülkelere ne üzere yansımaları olur?
Bölge hakkında değerli çalışmaları bulunan ve doktora tezi Karabağ üzerine olan Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Milletlerarası münasebetler Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Cemalettin Taşkıran bugün yaşananları Hürriyet.com.tr için yorumladı.
1) Bugün yaşanan olaylar bekleniyor muydu?
Evet. Zira 27 Eylül‘de başlayıp 20 Kasım’da biten aşağı üst 45 gün süren Karabağ Savaşı’nda Ermenistan ordusu çok büyük bir yara aldı. Düşünün ordusunun yüzde 80’ini kaybetti. Ordu’nun elindeki silahların yaklaşık 5 milyon dolara tekabül edecek kısmını, tanklarını, zırhlı piyade araçlarını, askeri kamyonlarını, radar istasyonlarını, tanksavarlarını, insansız hava araçlarını, obüs toplarını, farklı çaplardaki toplarını, havan toplarını, el bombalarından tutun tüfeklerine kadar askeri materyallerinin çok değerli bir kısmını kaybetti.
Hava Kuvvetleri’ne ilişkin beş uçağı Azerbaycan ordusu tarafından düşürüldü. Savaşın sonunda da bu hezimete halk büyük reaksiyon göstermişti. Hatırlayın üç ay öncesinde halk sokaklarda Paşinyan’ın istifasını istedi ve bu hezimetin askeri alandaki hezimetin sorumluluğunu Paşinyan’a yükledi. Ancak Paşinyan sorumluluğu kabul etmedi ve istifa etmeyi düşünmediğini bildirerek protestolara direndi. Emniyet güçlerini de kullanınca halk sokaktan çekilmek durumunda kaldı.
Prof. Dr. Cemalettin Taşkıran
Ancak bu olayların bittiği manasına gelmiyordu. Zira Paşinyan ve idaresinden yani hükümetten rahatsız olan bir tek halk değildi. Halkla birlikte bilhassa prestiji ile birlikte mevcudunun ve gereçlerinin çok büyük bir kısmını kaybeden Ermenistan ordusu da son derece rahatsızdı. Karabağ mağlubiyetinin sorumluluğunu, hiçbir sebep yokken Karabağ savaşını başlatan Paşinyan’a yüklüyordu. Münasebetiyle içten içe bir kaynama hem halkta hem de orduda seziliyordu. Beklenen bir gelişmeydi diyebilirim.
2) Ülkede önemli bir hareketlilik var. Başbakan bunun darbe teşebbüsü olduğunu söyledi ve halkı sokağa çağırdı. Bu önemli bir takviyeye dönüşür mü?
Paşinyan’ın az da olsa destekçileri vardır. Lakin unutmamak lazım ki halkın büyük bir kısmı Paşinyan‘ın aleyhindedir. Karabağ Savaşı’ndan ötürü halkın Paşinyan’a takviye vermek için çok az bir taraftar kümesinin dışında sokağa ineceğini ve darbe teşebbüsünü önlemeye çalışacağını düşünmüyorum. Ayrıyeten olay, güya emir- komuta silsilesi içerisinde yapılmış bir hareket olarak karşımıza çıkıyor. Bu da demektir ki, ordunun içerisinden de Paşinyan hükümetine takviye verecek ögeler bulmakta zorlanacaklardır. Küçük çaplı ve kısa vadeli bir çatışma yaşansa da sonunda Paşinyan’ın istifasını isteyen silahlı kuvvetlerin ve silahlı kuvvetlere dayanak veren sivil halkın maksadına ulaşacağını beklemek mümkün.
3) Paşinyan’ın iktidarda kalma ihtimali var mı?
Sanmıyorum. Sivil halka üç ay evvel direnmesinde kısmi bir muvaffakiyet kazanmış olsa da, bugün durum farklı. Ermenistan’ın içinde bulunduğu durum daha karmaşık hale gelirse, bunun da sorumlusu olarak kendisi görülecektir. Bu da Ermenistan’ın daha da karışmasına sebebiyet verebilir. Münasebetiyle bir değişim kaide üzere gözüküyor. Paşinyan da çok fazla direnemeyecektir. İktidarda kalmaya çabalasa ve her yolu kullanarak iktidarını sürdürmeye kalksa bile artık hem halkının gözünde hem de memleketler arası kamuoyunun gözünde çok değerli bir prestij kaybına uğrayacaktır. Bu da Ermenistan başbakanının tesirini ve gücünü azaltacaktır.
4) Rusya’dan hususla ilgili yapılan birinci açıklamada “Yaşananlar kaygı verici, husus Ermenistan’ın iç meselesidir” dendi. Bu süreçte Rusya’yı nerede pozisyonlandırmak lazım?
Biliyoruz ki Rusya’nın küçük bir müdahalesi ile olaylar her an durdurulabilir. Olayların önüne bu biçimde çok çabuk geçilebilir. Lakin anlaşılan o ki, Rusya bu olaya müdahale etmek istemiyor. Bu da anlaşılır bir şeydir. Çünkü Paşinyan iktidara geldiği andan itibaren Amerika ve Batı yanlısı bir siyasetin içerisinde oldu.
Hatta Ermenistan‘ı mümkün olduğu kadar Rusya bağımlılığından kurtarma eforuna girişti. Tabi Rusya bunlardan son derece rahatsızdı. Hatırlarsanız Karabağ olaylarında da direkt bir müdahalede bulunmadı. Adeta Ermenistan’ın mağlup olmasını, Azerbaycan ile ilgilerini biraz olsun düzeltmek, Türkiye ile ilgilerine olumlu katkısı olur diye düşünerek Karabağ’ın ve Azerbaycan’ın işgal edilen öteki topraklarından Ermenilerin çıkmasını bekledi.
Barış görüşmeleri için ortaya girmesi, tarafların savaş halini durdurması ise lakin bu kurtarma operasyonlarından sonra olmuştur. Bu da Paşinyan’a bir dayanak değil, tersine Rusya’nın devre dışı bırakılması halinde Ermenistan’ın başına neler geleceğini hem Ermenilere hem de Paşinyan idaresine göstermek manasını taşır. Olaylardan sonra hâlâ Paşinya’nın iktidarını sürdürmesi Rusya açısından istek edilen bir şey değil. Bu nedenle Rusya’nın olaylara direkt müdahale etmeyeceğini, uzaktan izleyeceğini ve Paşinyan hükümetinin gitmesinden mutlu olacağını söyleyebiliriz.
5) Ordu idaresi ele geçirirse Ermenistan’ın iç ve dış dinamiklerinde neler olur?
Ordu’nun Ermenistan’da idaresi ele geçirmesi demek aslına bakarsanız Rusya’nın zati tesirli olduğu bir coğrafyada tesirini daha çok arttırması manasına gelir. Bu durumda da Ermenistan’ın batı ile olan batıya dönük bağları ziyan görecektir. Ermenistan daha çok Rusya’nın müdahalesine açık hale gelecektir. Muhtemelen olaylardan sonra oluşacak yeni hükümet de Rusya dayanaklı ve Rusya’nın müdahale ve denetim edebileceği bir idare olacaktır. Bu durum bütün bölgeyi tesirler. İran, Türkiye, Azerbaycan ve Gürcistan’da tesirleri görülür. Nasıl tesirler derseniz, onu şimdiden söylemek güç. Bunun yanıtını biraz gelişmelere bakarak vermek lazım. Lakin Paşinyan periyodundan çok farklı bir Ermanistan göreceğimiz kesin…
6) Şayet bu süreçten Paşinyan galip çıkarsa, bundan sonra neler yaşanabilir?
Galip geleceğini sanmıyorum fakat varsayalım bu olayları atlattı. Paşinyan önemli baskılarla karşılaşır. Rusya’nın daha çok işin içinde olduğu bir biçimde müdahale ettiğini görebiliriz. Bilhassa Rusya yanına hem Ermenistan silahlı kuvvetlerini hem de Paşinyan karşısı sivilleri alarak Paşinyan‘ın iktidarda kalmasının önünü kapatacaktır. Aslında bu olaylara biraz da Azerbaycan açısından da bakmak gerekir.
7) Ordunun idareye geçmesi ya da Paşinyan’ın devam etmesi durumunda, Azerbaycan’a ne üzere yansımaları olur?
Yalnızca Azerbaycan değil Türkiye açısından da epey değerli. Hem Türkiye hem Azerbaycan olayları dikkatle izlemeli ve kesinlikle teyakkuzda bulunmalıdır. Ayrıyeten Rusya ile de temas halinde bulunulmalı ve olayların şekillenmesine, mümkünse katkı verecek pozisyonda olmak gerekir. Paşinyan vazifede olsa da, misyondan ayrılsa da hatta onun yerine diğer biri misyona gelse de bu durumun Türkler için değerli sonuçları olur. Şimdiden hem Türkiye hem Azerbaycan; Karabağ konusunda, Azerbaycan’ın işgalden kurtarılan topraklarının durumu konusunda ve savaşın sonunda yapılan mutabakatlara sadık olma, mutabakatların ardında durma konusunda kararlı olduklarını net olarak ortaya koymalı ve bunu hem Ermenistan yetkilileriyle hem de Rusya yetkilileriyle her fırsatta görüşmeli ve görüşlerini bildirmelidirler. Daha Karabağ Savaşı sırasında, Rusya’nın, Paşinyan’dan sonra iktidara gelecek kimseleri belirlemek kanısıyla Koçaryan dahil Paşinyan muhalifleri ile görüştüğü basında yer almıştı.
{sitename}
