Afganistan’da akınlarını ağırlaştıran Taliban’ın alan hakimiyeti süratle genişlerken, hükümet güçleri ilçelerin yaklaşık yüzde 22’sinde tam denetimi elinde tutuyor.
ABD, 11 Eylül 2001 hücumlarının akabinde Usame Bin Ladin ve başka El Esas elebaşlarını sakladığı gerekçesiyle 7 Ekim 2001’de “Sürekli Özgürlük” ismini verdiği, Afganistan’ı işgal harekatını başlattı. ABD’ye 2001-2014’te 13 yıl süren operasyonda ortalarında NATO üyelerinin de bulunduğu 20’den fazla ülke takviye verdi.
NATO liderliğinde, 2014’te, Afgan ordusunun eğitimine odaklanan ittifak üyesi olan ve olmayan 36 ülkenin yeni misyonu misyona başladı.
Taliban’ın aktifliği 2014’ten sonra ülkenin güneyinden öteki bölgelere yayılarak süratle arttı.
ABD’nin Taliban’la 29 Şubat 2020’de imzaladığı barış muahedesi kapsamında ülkedeki tüm yabancı güçlerin çekilmesi istikametinde verdiği kelam dönüm noktası oldu.
Çekilme sürecine paralel olarak Taliban ile Afganistan tarafları ortasında yürütülen geçiş süreci müzakereleri başarısızlıkla sonuçlandı.
Sürecin çökmesiyle de Taliban’ın ülke genelindeki baskısı arttı. Doha Muahedesi ile yabancı güçlere saldırmama teminatı veren Taliban, Afgan güvenlik güçlerine karşı şiddetli hareketlere girişti.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu (BMGK) Yaptırım Komitesinin 12. Raporu’na nazaran Taliban, halihazırda 58 bin ila 100 bin ortasında silahlı militana sahip. Taliban istikrarlı halde takımlarını genişletirken, yılın birinci aylarında 352 bin bireye ulaşması hedeflenen Afgan güvenlik güçlerinin sayısı 308 binde kaldı.
TALİBAN LEHİNE BOZULAN İSTİKRARLAR
ABD’nin 2001’de Afganistan’ı işgali ve Taliban’ı geriletmesinin akabinde yine yapılandırılan merkezi idarenin ülke genelindeki nüfuzu gün geçtikçe azalıyor.
Bu ortada toprak hakimiyeti konusunda hükümet, Taliban ve Birleşmiş Milletler (BM) farklı bilgiler açıkladı.
Afganistan İçişleri Bakanlığından yapılan açıklamada, ülke topraklarının yarıdan fazlasının hükümet güçlerinin denetiminde olduğu, Taliban’ın ise kalıcı olarak hiçbir ilçeyi denetim etmediği belirtildi.
Son vakitlerde güvenlik nedeniyle birçok ilçe merkezinde denetimin el değiştirdiği söz edilen açıklamada, değişen ilçe merkezlerinin Taliban denetimine geçmesinin, ilçenin Taliban denetimine girdiği manasına gelmeyeceği vurgulandı.
Taliban ise ülkede yüzde 80’inin üzerinde alan hakimiyeti kurduğunu sav etti.
BM bilgilerine nazaran de Taliban, kent merkezleri dışarıda tutulduğunda dahi ülke topraklarının yüzde 50-70’ini elinde bulunduruyor.
VİLAYET MERKEZLERİ DEVLETTE, İLÇELER TALİBAN’A GEÇİYOR
AA muhabirinin mahallî yetkililerden edindiği bilgiye nazaran, Taliban 407 ilçenin 150’den fazlasını, merkezleri dahil olmak üzere ele geçirmiş bulunuyor. Taliban ise denetimindeki ilçe merkezi sayısının 260’ı geçtiğini savunuyor.
Ülkede 34 vilayet merkezi büsbütün devlet denetiminde bulunuyor.
Afganistan topraklarının büyük kısmında güvenlik güçleri ile Taliban ortasındaki uğraş sürüyor. 407 ilçenin 150 kadarında çatışmalar devam ederken, hükümet güçleri bu ilçelerin yaklaşık 53’ünü kimi beldelerle hala denetiminde tutuyor.
Ülkenin kuzeydoğusundaki Badahşan vilayetinde 3, Tahar vilayetinde 2, Kunduz vilayetinde 3, Herat vilayetinde 3, Faryab vilayetinde 2 ilçeyi denetim eden hükümet güçleri de Taliban’ın elindeki ilçeleri geri almak için operasyonlarını sürdürüyor.
TALİBAN BÜYÜK KENTLERE YÖNELDİ
Taliban militanları, ilçe merkezlerinin yanı sıra vilayet merkezlerini amaç almaya başladı.
Militanlar, ülkenin batısındaki İran hududunda bulunan Herat, Badgis, güneyindeki Pakistan hududunda yer alan Helmand, Kandahar, kuzeydoğuda Tacikistan sonundaki Tahar, Kunduz, kuzeyde Türkmenistan hududunda bulunan Cüzcan ve Faryab vilayetlerinin merkezlerini kuşatma altında tutuyor.
Bu vilayetlerden Herat, Helmand ve Kandahar’da ise yaklaşık bir haftadır militanlarla güvenlik güçleri ortasında çatışmalar devam ediyor.
Kelam konusu 3 kentte valilik binasına birkaç yüz metreye kadar ilerleyişini sürdüren militanlar, ağır kayıplar vermesine karşın geri adım atmıyor.
Öte yandan 1980’lerde Sovyet güçlerine karşı savaşan eski kumandan İsmail Han, Herat kentini savunmak için silahlı hareket başlattı ve sivil halkı da harekete geçmeye çağırdı.
Ayrıyeten ülkenin Herat, Badahşan, Kunduz, Faryab, Helmand ve Kandahar vilayetlerine artan güvenlik tehdidi nedeniyle yaklaşık bir haftadır uçak seferleri düzenlenemiyor.
TALİBAN’IN HUDUT KAPILARINA YÖNELİŞİ
Taliban, haziranın son haftasında başlattığı hücumlarda Özbekistan ve Tacikistan sonundaki ilçelerin tamamına yakınını ele geçirdi. Militanlar 22 Haziran’da ülkenin kuzeyindeki Kunduz vilayeti ile Tacikistan ortasındaki Şirhan hudut kapısını denetim altına aldı.
Afganistan’da ilerleyişine devam eden Taliban, 8 Temmuz’da ülkenin İran sonundaki İslam Kale Hudut Kapısı’nı ele geçirdi.
Afganistan’ın Özbekistan’a açılan en değerli ticaret güzergahı Hayratan ve tekrar İran hududundaki Farah vilayetinde bulunan Ebu Nasır Farahi hudut kapılarını iki taraftan kuşatan Taliban, güneybatıda da Gazni vilayetine ağırlaştı.
Taliban militanları, ülkenin kuzeyinde Türkmenistan sonundaki Akine kapısı güzergahında bulunan Andhoy ilçesinin denetimini 26 Haziran’da, Pakistan hududundaki Spin Boldak Hudut kapılarını 14 Temmuz’da ele geçirdi.
Afganistan Maliye Bakanlığına nazaran, bu hudut kapılarının Taliban denetimine geçmesi hükümeti milyonlarca dolarlık ziyana uğrattı.
KUZEYE ODAKLANAN TALİBAN BAŞŞEHRE DE SOKULUYOR
Taliban, hareketlerini daha evvel ülkenin güneyindeki vilayetlerde ağırlaştırırken, son iki aydır kuzey, kuzeydoğu ve batı bölgelerine baskısını daha da artırdı.
Mayıstan bu yana kuzeyde Faryab, Cüzcan, Belh, Bağlan, Kunduz, Samangan; kuzeydoğuda Badahşan ve Tahar; batıda Gor, Nimruz, Farah, Herat ve Badgis, güneyde Helmand ve Kandahar vilayetlerinde Taliban şiddetli taarruzlara girişti.
Taliban, son 3 ayda kuzeyde 85 ilçede 161’den fazla karakolu gaye aldı. Bu ilçelerden 51’ini ele geçiren Taliban, 14’ünde güvenlik güçleri üzerinde baskısını artırdı.
Taliban’ın mayıstan bu yana denetimine geçirdiği toplam ilçe sayısı 72 oldu.
Taliban, 12 Mayıs’ta Maydan Vardak vilayetinin Narh ilçesini alarak 30 kilometre aradaki başşehir Kabil’in idari hudutlarıyla fiziki temas da kurdu.
Türkiye Afganistan’da “tüm tarafları kapsayacak onurlu bir barışı” savunuyor
Güç paylaşımı ve ateşkesin ne evrede sağlanacağı konularının büyük kıymet taşıdığı Afgan barış müzakerelerinde, Türkiye başından beri barışın “Afgan öncülüğünde” olması gerektiğini savunuyor.
Dışişleri Bakanlığı yetkilileri, Türkiye’nin dışarıdan dayatılan barışı değil, Afgan tarafların yapacakları müzakereler sonucunda “onurlu ve tüm kısımları kapsayan” barışı desteklediğini belirtiyor.
Türkiye’nin Afganistan’da sadece askeri tahlille ulaşılacak güç hakimiyetinin milletlerarası toplum tarafından kabul görmeyeceğine inandığını kaydeden Türk yetkililer, Afganistan’ın dış dünyadan tecrit edilmemesi için Hamid Karzai Memleketler arası Havalimanı kritik kıymete sahip olduğunun altını çiziyor.
Afganlar ortasında Doha’da yürütülen müzakereleri tamamlayıcı nitelikte İstanbul’da yapılması planlanan Afganistan toplantısındaki perspektifini koruyan Türkiye’nin, tarafların hazır olması halinde yeni bir konferansa konut sahipliği yapmaya hazır olduğu vurgulanıyor.
Afganistan’da kurulacak yeni düzenek ve Türk askerinin Afganistan’daki varlığı
Yetkililer, NATO misyonunun sona ermesinin akabinde Türkiye’nin Afganistan’daki varlığının yeni devirde, hükümetin daveti üzerine, “ikili misyon çerçevesinde hazırlanacak hukuksal zeminle” gerçekleşebileceğine işaret ediyor.
Türkiye’nin bu mevzuda Afgan hükümetiyle temaslarını sürdürdüğünü aktaran yetkililer, Türkiye’nin Afganistan’daki yeni süreçte “imkan ve kabiliyete sahip büyük ülkelerle” çalışmak istediğine dikkati çekiyor.
TÜRKİYE, DENEYİMİ SAYESİNDE “BENZERSİZ” POZİSYONDA
Türk yetkililer, 2015’ten bu yana Hamid Karzai Havalimanı’nı işletme misyonunu yürütmesi nedeniyle büyük deneyime sahip olan Türkiye’nin “benzersiz konumda” olduğunun altını çiziyor. Bununla birlikte Türkiye, havalimanının apansız kapanmasının Afgan halkı için çok önemli sonuçlar doğurabileceği konusunda ikazda bulunuyor.
Pakistan’ın, Afganistan’ın geleceği konusunda değerli rol oynadığını tabir eden Türk yetkililer, Afgan barış uğraşlarında Pakistan ile çalışılması gerektiğine vurgu yapıyor.
Türkiye, öte yandan ABD’li askeri yetkililerle Afganistan’daki havalimanının işletilmesine yönelik görüşmelerini sürdürüyor.
BARIŞ SÜRECİ
ABD’nin Taliban ile 29 Şubat 2020’de barış muahedesi imzalayarak ülkedeki tüm yabancı güçlerin çıkması için verdiği kelam, ülke için dönüm noktası oldu.
ABD ile Taliban ortasında barış mutabakatının imzalanmasının akabinde 12 Eylül 2020’de Afganlar ortası müzakereler, Katar’ın başşehri Doha’da başladı. Gözle görülür bir sonuç elde edilmeden Şubat 2021’de müzakereler yazgısına terk edildi.
Afganistan’da yıllardır devam eden şiddeti sonlandırmayı amaçlayan müzakereler, 17 Temmuz’da Katar’ın başşehri Doha’da yine başladı. Doha’da bir ortaya gelen Taliban ile Afgan hükümeti heyetleri, adil bir tahlile ulaşmak için müzakereleri hızlandırma ve yeni bir toplantı konusunda mutabık kaldı.
Taliban, şubat ayından bu yana ise ülke genelinde baskısını ağırlaştırdı. Doha Muahedesi ile yabancı güçlere saldırmama garantisi veren Taliban, Afgan güvenlik güçlerine karşı şiddetli aksiyonlara girişti.
Hürriyet
